លោក Cato Adrian និងលោក Angelo Silvy, អតីតបុគ្គលិក ផ្នែកត្តួតពិនិតយលោលនលោបាយពាណិ ជ្ជកម្ម ននអងគការពាណិ ជ្ជកម្មពិភពលោក, និងជាអែកជ្ំនាញខាងលោលនលោបាយពាណិ ជ្ជកម្ម និងការចូលជាសមាជ្ិក។
ដំណណើ ររយៈណេល ២០ ឆ្ន រំ បស់កម្ុពជាកុនងនាម្ជាសមាជិកអងគការពាណិ ជជកម្មេិភេណោក
-1-
សហនិពនធ៖
លោក ▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇▇ និងលោក ▇▇▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇, អតីតបុគ្គលិក ផ្នែកត្តួតពិនិតយលោលនលោបាយពាណិ ជ្ជកម្ម ននអងគការពាណិ ជ្ជកម្មពិភពលោក, និងជាអែកជ្ំនាញខាងលោលនលោបាយពាណិ ជ្ជកម្ម និងការចូលជាសមាជ្ិក។
គទ្រដោយ៖
- ឯកឧតតម្ សុខ សុភ័ក្រកត រដ្ឋលលខាធិការត្កសួងពាណិ ជ្ជកម្ម
- ឯកឧតតម្ លពជ្ ឫទ្ រដ្ឋលលខាធិការត្កសួងពាណិ ជ្ជកម្
- ឯកឧតតម្ ឡុង ផ្កម្វចិ ិត្ត អគ្ យកពាណិ ជ្ជកម្មអនតរជាត
- ឯកឧតតម្ សួន ត្បសិទ្ធ អគ្គរាជ្ទ្ូត និងជាត្បធានស្ថា នលបសកកម្មអចិនក្រនតយន៍ នត្ពះរាជាណាចត្កកម្ុពជា
ត្បចអំ ងគការពាណិ ជ្ជកម្មពិភពលោក និងអងគការអនតរជាតិពាក់ព័នធនឹងវស័យ លសដ្ឋកិចច ពាណិ ជ្ជកម្ម លៅទ្ីត្កុងហ្សផ្ឺ ណវ ត្បទ្សសុ្ីស (អ.ព.ព)
- ឯកឧតតម្ ▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇▇▇▇▇ ទ្ីត្បឹកាត្កសួងពាណិ ជ្ជកម្ម
- លោក លអង សុធីវន័ ត អគ្គនាយករងលសវាពាណិ ជ្ជកម្ម
- លោក សុខ បុ˜នថន អគ្គនាយករងពាណិ ជ្ជកម្មអនតរជាតិ
- លោក លសៀង ហ្ុង ត្បធាននាយកដ្ឋឋ ននដល់ព័ត៌មាន និងលនទៀងផ្ទទ ត់ចាប់ (ន.ន.ច.)
- លោក គ្ង់ សុខលហ្ង ទ្ីត្បឹកាពាណិ ជ្ជកម្មនន អ.ព.ព
- លោក សួស អុឹម្សូ˜ជ្ីវ ី ទ្ីត្បឹកាពាណិ ជ្ជកម្មនន អ.ព.ព
- លោក គ្ង់ សុធារា៉ា អនុត្បធាននាយកដ្ឋឋ ន ន.ន.ច.
- លោក ផ្ណន ចន់ស្ថម្ុត អនុព័នធពាណិ ជ្ជកម្មនន អ.ព.ព
- លោក លតង ជ្ីវន័ ត ត្បធានការោល័យនននាយកដ្ឋឋ ន ន.ន.ច.
- លោកត្សី ម្ុី ម្ូ៉ាលីកា ត្បធានការោល័យនននាយកដ្ឋឋ ន ន.ន.ច.
- លោក ធឹម្ ភារា៉ា អនុត្បធានការោ
ពិនិត្យ និងកែសទ្រួលដោយ៖
ល័យនននាយកដ្ឋឋ ន ន.ន.ច.
ក្រុមការងារព័ត៌មាន ផ្សពវផ្ាយ និងទំនារ់ទំនងសាធារណៈ របស់ក្រសួងពាណិ ជ្ជរម
ប ោះពុមពជាភាសាខ្មមរ និងភាសាអង់បលេស
បbើរទើ១ ខ្មតុលា ឆ្ន ២០២៤
ររាសិទិធប ោះពុមព និងប ោះផ្ាយបោយក្រសួងពាណិ ជ្ជរមម ននក្ពោះរាជាណាចក្ររមុពជា
អាសយដ្ឋឋ ន: ឡូត៍លលខ ១៩-៦១ ម្ហាវថិ ីសហ្ព័នធរុសសុី
សង្កា ត់ទ្ឹកថ្លា ខណឌ ផ្សនសុខ រាជ្ធានភី ែំលពញ ត្ពះរាជាណាចត្កកម្ុពជា ទ្ូរសពទ: ១២៦៦
អុឺផ្ម្៉ាល: ▇▇▇▇▇▇▇.▇▇▇▇@▇▇▇.▇▇▇.▇▇
ដំណណើ ររយៈណេល ២០ ឆ្ន រំ បស់កម្ុពជាកុនងនាម្ជាសមាជិកអងគការពាណិ ជជកម្មេិភេណោក
-8-
មាត្ិកា
៣. រិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមថ្នន រ់តំបន់ និងបទវភាលើ ក្បព័នធអនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរមម 11
៤. យុទធសាស្តសតននរំបណើ នរបស់រមុពជា 17
៦. សមាជ្ិរភាព WTO និងរំខ្ណទក្មង់រុនងក្សុរ 32
៧. កាលានុវតតភាព និងបញ្ហា ក្បឈមបៅបពbខាងមុម 39
Contents
3. REGIONAL AND BILATERAL TRADE AGREEMENTS, TRADE PREFERENCES 69
4. CAMBODIA’S GROWTH STRATEGIES 75
6. WTO MEMBERSHIP AND DOMESTIC REFORMS 90
7. OPPORTUNITIES AND CHALLENGES AHEAD 97
8. POLICY OPTIONS 100
9. CONCLUSION 103
ដាំដ*ើ ររយៈដពល ២០ ឆ្
រាំ បសែ
រជា
ែងនារជា
សមាជិែអងគការពា*ិ ជែ
១. ដសចែីដត ្ើតរ
១. រាជ្រោឋ ភិ bរមុពជា នអនុម័តរមមវធិ ើជាតិសក្មាបន
រពិភពដោែ
ើតិសមបទា និងអភិវឌ្ឍន៍រមុ ពជា បោយខ្ផ្ែរ
បbើបរbការណ៍ បសដ្ឋរិចទើផ្ារ រងុ
ឆ្ន ១៩៩៤។ ការបធវើសមាហរណរមមក្បបទសរមពុជាប ងវញ
ចូbបៅរុង
បសដ្ឋរិចចថ្នន រ បន់ និងព ពបលារ លឺជាធាតមុ ួយសខាន់ំ រុនងចំបណាមធាតុច
ច់ជាបក្ចើនបៅរុនងរមមវធិ
បនោះ។ រមុពជា នោរពារយបសសចូំុនើ bជាសមាជ្ិរសាា បនិរនន WTO ជាបbរដ្ំបងូ បៅខ្មតលាុ ឆ្ន ១៩៩៤
បហយបនាា បមរក្រុមការងាររបស់ WTO រ៏ក្តូវ នបបងក ប ង។ រ៏ប"ុខ្នែ ដ្ំបណើ រការក្តួតពនិតយ នង
ផ្តb់ការ
យb់ក្ពមបbើសំបណើ រមុពជា ក្តូវ នពនារបពbបោយសារ WTO ក្តូវ នបបងតជាផ្េូវការបៅនងទើ០១ ខ្ម
មររា ឆ្ន ១៩៩៥ បហយរមជាុ ច ច់ក្តវូ ឆ្េងកាតការចរច បដ្ើមបចូbជាសមាជ្របោយអនុបលាមតាមមាក្តា
XII ននរចចក្ពមបក្ពៀងមា" រា" បរស ខ្ដ្bតក្មូវឱ្យរមជាុ បរៀបចំអនុសសរណៈសពើើែ របបពាណិ ជ្ជរមមបក្ៅក្បបទស និង
ក្រុមការងារចរចរបស់រាជ្រោឋ ភិ b។
២. រុនងចបនាេ ោះពើឆ្ន ១៩៩៦ ដ្bឆ្ន ១៩៩៩ រាជ្រោឋ ភិ b នបរៀបចំក្រម
ការងារ នងឯរសារពារ
ព័នធ និង នបញ្ូជ នអនុសសរណៈសែើពើរបបពាណិ ជ្រមមបក្ៅក្បបទសរបសរ់ មជាុ
ជាផ្ូវេ ការជ្ូនបៅ WTO បៅខ្ម
ឧសភា ឆ្ន ១៩៩៩។ ក្រុមការងារ នបរៀបចំរិចចក្បជ្ំុជាផ្ូេវការចំនន ៥ បbរើ បក្កាមអធិបតើភាពបលារ
▇▇▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇▇ (ក្បបទសអុតាb)ើ បដ្មបបើ ធវើការពភាិ រាបbbរមើ ណឌ ននការចូbជាសមាជ្ិរបនោះ ចបព
ើខ្ម
ឧសភា ឆ្ន ២០០១ រហូតដ្b់ នងៃទ២
២ ខ្មររកោ ឆ្ន ២
០០៣។ សរុបមរ លណៈក្បតិភូសមាជ្ិរចំនន ២៤
រូប (បោយរាប់សហលមនអ
ឺរុប
នងរដ្ឋសមាជ្ិររបស់មួេនជាលណៈក្បតភ
ូខ្តមួយ) នចូbរម
រុនងក្រុមការងារ។
៣. សមាជ្ិរ WTO នអនុមតរញ្ច ប់ននការចូbជាសមាជ្ររបសរមពុ់ ជា (ក្ពមទាងរញ្ច ប់របស់
ក្បបទសបន " b់) បៅរុនងសននិសទថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនតើរបស់ WTO បbរទើើ ក្ ំ បៅទើក្រង Cancún ក្បបទសមរុ សរិុ
កាbពើនងៃទ១១ ខ្មរញ្ហា ឆ្ន ២០០៣។ រមពុជា និងក្បបទសបន " b ន់ កាេ យជាក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍តចតច
(LDCs) ដ្ំបូងបល ខ្ដ្b នចូbជាសមាជ្ិរ WTO តាមរយៈការចរចោ" ងបពញបbញរបស់ភាលើក្រុម
ការងារ។ រមុពជា នជ្ូនដ្ំណឹ ងជាផ្ូេវការបៅកាន់បbខាធិការោឋ ន WTO ថ្ន រមុជា នទទួbយរbរខមណ
ចូbជាសមាជ្រ បៅនងទើ១៣ ខ្មរញ្ហា ឆ្ន ២០០៤ បហយជាbទផ្b រមពុជា នកាេ យជាសមាជ្ិរទើ១៤៨
របស់ WTO រុងរយៈបពb ៣០ នងៃបក្កាយមរ បពាbលបឺ ៅនងទើ១៣ ខ្មតុលា ឆ្ន ២០០៤។
៤. បៅដ្ំណារ់កាbបក្កាយៗបទៀត ការចរចរបស់រមុជាក្តូវ នជ្ំរញុ បោយបសចរស
បក្មចរបស់
អលគក្រមក្បឹរានន WTO ចោះុ នងៃទ១០ ខ្មធូន ឆ្ន ២០០២ (ឯរសារ WT/L/៥០៨) បដ្ើមបជ្ួយសក្មួb និង
ពបនេឿនការចូbជាសមាជ្ររបស់ LDCs តាមរយៈនតិវធិ សាមញ្ា និងខ្ដ្bមានការសក្មបសក្មួb។ ក្សប
តាមបសចរតើសបក្មចបនោះ សមាជ្ិរ WTO ក្តូវអនុវតតការអតធមត់រងុ ការបសសសមំុនើ បទាន នងការសនានានារុនង
ការបធវើពាណិ ជ្ជរមទំនិញ នងបសវារមម បោយពិចរណាបbbរើ ខមណឌ ខ្ដ្bមានក្សាប់របស់ WTO សក្មាប់
LDC។ ការទទួbអនុវតតរច
ចក្ពមបក្ពៀងពហុភាលើរបស់ WTO (សែើពើbទធរមមរោឋ ភ
b និងសព
ើពាណិ ជ្ជរម
ខ្ផ្នរយនតបNោះសុើវb) ឬការចូbរមរនុងលំនិតផ្តួចបផ្មតាមជ្បក្មើសសពើែ ើ ការចូbក្ចរទផ្
ារតាមវស័យ មន
ខ្មនជាបុបរbរមណឌ សក្មាប់ទទួb នសមាជ្ិរភាពនន WTO បនាោះបទ។ បទាោះបជា
ោ" ងណារ៏បោយ LDCs
ខ្ដ្bចូbជាសមាជ្រ WTO ក្តូវផ្តbកា់ របបើរក្ចរទើផ្ារសក្មាបទ
ំនិញ និងបសវារមម ខ្ដ្bសមក្សបនឹងការ
អភិវឌ្ឍតក្មូវការខ្ផ្នរហរិ ញ្ាវតុា នងពាណិ ជ្ជរមមរបសព់ ួរបល។ វធា
នសើតពើក្បក្ពឹតរមពិបសស នងបោយខ្ រ
ដ្ូចមានខ្ចងបៅរុនងរិចចក្ពមបក្ពៀងនានារបស់ WTO នងbមតិ ុបររណ៍ លតិយុតដ្នទបទៀត អាចអនុវតត ន
ចំបពាោះសមាជ្រខ្ដ្bជា LDCs ទាងអស់។ រយៈបពbអនតរកាb និងការបរៀបចំនានាក្តូវ នផ្តbជ្ូនបោយលិត
លូរពើការអភិវឌ្ឍតក្មូវការខ្ផ្នរហរិ ញ្ាវតុ នងពាណិ ជ្ជរមមរបសសមា់ ជ្របរៀងៗមួេន ភាជ ប់បោយខ្ផ្នការ
សរមមភាពជារ់លារ់ បដ្មបធានាអនុបលាមភាពតាមក្បពនធននWTO។ ការអនុវតតនងក្តូវ នរក្ំ ទបោយ
ជ្ំនួយបបចចរបទស នង
វធា
នការរសាងសមតាភាពខ្ដ្bផ្ែb់បោយសមាជ្ិរ WTO តាមការច
ច់។
៥. រ យការណ៍ សើតពការចូbជាសមាជ្ិររបសរ់ មពុជា (ឯរសារ WT/ACC/KHM/21) ខ្ដ្bរម
បញ្ូច bពិធសារននការចូbជាសមាជ្ិររបសមេួ់ ន រំណត់មខ្ចង និងbរខមណឌ នានា បដ្ើមបធានា ននូវអនុបលាម
ភាពតាមវធានរបស់ WTO។ ការចូbក្ចរទើផ្ារ ខ្ដ្bរមជាុ នផ្តbជ្ូ់ នសមាជ្ិរ WTO ដ្នទបទៀត ក្តូវ ន
ខ្ចងបៅរុនងឯរសារ (WT/ACC/KHM/21/Add.1) ទំនិញ (និង WT/ACC/KHM/21/Add.2) បសវារមម។
៦. ដ្ំបណើ រការចូbជាសមាជ្ិរ នបដ្ើរទនឹាមរន នឹងរំខ្ណទក្មង់រុនងក្សុរ បហើយរញ្ច ប់ការចូb
ជាសមាជ្ិរ នផ្តb់ខ្ផ្នការbមែិតសក្មាប់ការងារបខ្នាម បនាា បពើរមពុជា នចbជាូ សមាជ្ិរ WTO។ តាម
រយៈការសបក្មចចិតតរបស់មួេនរុនងការផ្ារភាជ ប់បរbនបោ យពាណិ ជ្ជរមម បៅរុនងក្បព័នធពាណិ ជ្រមមពហុ
ភាលើ (MTS) រំណត់បៅបក្កាម WTO រាជ្រោឋ ភិ bរមុពជា នផ្តb់បរោកាសវនិ ិបោល និងធុររិចចខ្ដ្b
អាចពាររណ៍ ទុរមុន នដ្b់វនិ ិបោលន ពាណិ ជ្ររ នងភាលពារព័នធបផ្សងបទៀត។ សមាជ្ិរភាពនន WTO
រ៏ផ្តb់ជាបវទិកា នងមូbោឋ នសក្មាប់ការបធើវសមាហរណរមមបសដ្រិចចជារ់លារ់បខ្នាមបទៀតផ្ងខ្ដ្រ។ រំបណើ ន
បសដ្ឋរិចចដ្លួរឱ្យរត់សមាគ bរប់ សរមុ់ ពជារនុងរយៈបពbពើរទសវតសរច៍ ុងបក្កាយបនោះ ខ្ដ្bរក្ំ ទបោយបរb
នបោ យពាណិ ជ្ជរមមខ្ដ្bសំ ងបមើbបៅខាងបក្ៅ នបធើវឱ្យជ្ើវភាពរសបៅ់ របសក្ប់ ជាជ្នកាន់ខ្តក្បបសរើ
ប ង
ោ" ងក្បតយរស និង នចូbរម
ចំខ្ណរbុបបំ តភា
ពក្រើក្ររបស់ក្បជាជ្នមួយខ្ផ្នរធំ។
សែែរម
រbំ ឹរប ងើ វញិ បតើអើវជាបពbបវលាដ្៏លួរឱ្យចងចបំ ំផ្ុត បៅរុនងដ្ំបណើ រការរបស់រមុពជាចូbជាសមាជ្ិអងគការ ពាណិ ជ្ជរមមពភិ ពបលារ (WTO)?
“អើវខ្ដ្bលួរឱ្យចងចបំ ំផ្ុតមួយរុនងការចូbជាសមាជ្ិររបស់រមុពជា រុនងអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ (WTO)ល បពbបវលាដ្៏មើេ ខ្ដ្bរមុពជាក្តូវបញ្ច ប់ការចរចចូbជាសមាជ្ិរ មុនបពbការផ្ុតរbត់ននរិចចក្ពមបក្ពៀងសើតពើ វាយ នភណឌ និងសំបbៀរបំពារ់ និងbរខមណឌ រតឹ តបិតទាងំ អស់ បៅនងៃទើ១ ខ្មមររា ឆ្ន ២ំ ០០៥។ ការបញ្ច ប់ការចរច
ចូbជាសមាជ្ិរមុនឆ្ន ២ំ ០០៥ ជ្ួយឱ្យវសិ ័យនាបំ ចញរបស់រមុពជាចូbបៅកាន់ទើផ្ាររបស់សមាជ្ិរបោយរម នរូ តា។ បក្ៅពើបនោះ រំខ្ណទក្មង់រចនាសមព័នធបសដ្ឋរិចចពាណិ ជ្ជរមមជាបនែបនាា ប់ ខ្ដ្b នសនារុនងដ្ំបណើ រការចូb ជាសមាជ្ិរ បដ្ើរតួោ" ងសំខាន់រុនងការតក្មង់ទិសបៅបសដ្រឋ ិចចរមុពជា ឱ្យបឆ្ព ោះបៅរររំបណើ នក្បរបបោយចើរភាព
បរោិ បនន និងភាពធន
ក្បវតតិសាស្តសតទំបនើបរបស់មួេន។”
់ ខ្ដ្bបនោះឆ្ុេោះបញ្ហច ងំ ថ្ន ការចូbជាសមាជ្ិរកាេ យជាបពbបវលាដ្៏សំខាន់បៅរុនង
ឯែឧត្ដរែិត្តិដសោា ប*ឌិ ត្ ចរ ទ្បសិរធ
អតើតរដ្ឋមស្តនើត និងជាក្បធានក្រុមអនរចរចចូbជាសមាជ្ិរ WTO របស់រមុពជា
រុនងនាមសនងការពាណិ ជ្ជរមមសហភាពអឺរុប" និងបក្កាយមរជាអលគនាយរ WTO មុ្ំ នររាការចងចដ្ំ ៏ចាស់នន ដ្ំបណើ រការរបស់រមុពជាចូbជាសមាជ្ិរ WTO នងិ ការចូbរមួ របស់មុ្ំផ្ទា b់រុនងរិចចមិតមំក្បឹងខ្ក្បងបនោះ។ ការចង ចនំ នរិចចសហក្បតិបតិតការ ការបបែជា្ ចិតត ភាពសុើសងាវ រ់ រិចចមិតមំក្បឹងខ្ក្បង និងការបរៀបចំតាមbំោប់bំបោយ
ោ" ងជ្ំនាញននរំខ្ណទក្មង់បសដ្ឋរិចចច ំ ច់។ បនាា ប់ពើ ២០ឆ្ន មំ របនោះ មុំ្លិតថ្នរមុពជាលឺភសុតតាងរស់របវរើ ននការ បបើរក្ចរទើផ្ារពាណិ ជ្ជរមម បដ្ើមបសើ ុមុមាbភាពរបស់ក្បជាពbរដ្ឋ។”
ដោែ ▇▇▇▇▇▇ ▇▇▇▇ អតើតអលគនាយរអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ (២០០៥-២០១៣)
២. ែរុពជាដៅែង
WTO
៧. រមុពជា ន នងរពុងចូbរមោ" ងសរមមបៅរនុងការងាររបស់ WTO ចប់តាង
ពើ នចូbជា
សមាជ្ិររុងឆ្ន ំ ២០០៤ ក្សបតាមមាក្តា XII ននរិចចក្ពមបក្ពៀង WTO។ រមជាុ ចូbរមបៅរងុ ការងាររបស់
លណៈរមាម ធិការ និងអនុលណៈរមាម ធិការសំខាន់ៗទាងអសរប់ ស់ WTO រ៏ដ្ូចជា ក្រុមក្បឹរាចន
ួនបើ នង
សននិសើទថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនតើខ្ដ្bជារក្មតមពស។ រមុពជារ ូbរមោ" ងសរមមរនុងការចរចបbបើ ញ្ហា ងើមៗ ដ្ូចជា បញ្ហ
ជ្bផ្b រំខ្ណទក្មង់ WTO និងយនតការបោោះក្សាយវវាិ ទ ការចរបចញពើឋានៈ LDC ពាណិ ជ្ជរមម និងបរសាា ន
និងលនិតផ្ួតចបផ្មរមង មួយដ្ចូ ជា លំនតផ្ចួ បផ្ើតមរមរន សពកាើើត រសក្មបសក្មួbការវនិ ិបោលសក្មាបការ
អភិវឌ្ឍ និងបៅរុនងលំនតផ្តួចបផ្ើតមខ្ផ្របរសាា នសពតើ ើការបំពុbបោយ េ សរាិ នងិ ការជ្ួញដ្ូរ េ សរិ ក្បរបបោយ
និរនតរភាពបរសាា ន។ រមជាុ លឺជាសមាជ្ិរមយននក្រុមចរចជាបក្ចន ខ្ដ្bរមមានសមាជ្រក្បបទសរំពុង
អភិវឌ្ឍន៍បៅអាសុើ អាសា៊ា ន ក្បបទស G-9០ និងក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍តចតច(LDCs)។ រមពុជា នផ្ែb ូវក្បព័ន
ក្បជាជាតអនុបក្រោះបផ្ុត (MFN) ដ្bនដ្់ លូពាណិ ជ្ជរមម រមទាងក្បបទសខ្ដ្bមិនខ្មនជាសមាជ្ិរ WTO ផ្ង
ខ្ដ្រ និង នខ្ចររខ្ំ bរបទពិបសាធន៍ និងការអនុវតតbៗថ្នន រជាតិ ជាមួយសមាជ្ិរនានា តាមរយៈបទ
អនរា
លមន៍របស់មួន
បៅរុង
លណៈរមាម ធកា
រ ន អនុលណៈរមាម ធិការ នង
ក្រុមការងារបផ្សងៗ។
៨. បោយយរចិតទ
ុរោរ់ោ" ងខាេ ង
នងយb់ចាសអ
ំពើអតាក្បបោជ្ន៍ននការចរច នង
ចូbរម
ឱ្យ
នសរមរុនងក្បព័នពាណិ ជ្ជរមព
ហុភាលើ (MTS) រមុជា
នកាេ យជាក្បបទស LDC បបងើកតសាា នបបសររម
អចិនស្តនតយក្៍ បចំ WTO នងអងគការអនតរជាតិពារព ធ រុនងឆ្ន ២
០១៧។ រុងឆ្ន ២០១៧ បនាោះផ្ងខ្ដ្រ រមជាុ ន
បំបពញតនាទើជាក្បធានសក្មបសក្មួbក្រុម LDC បហយរមពុជារ៏ នបដ្ើរតួនាទើជាជ្នបបងាគ bសក្មាប់ក្រុម
LDC បៅរុងក្បធានបទ/បញ្ហា បផ្សងៗ ខ្ដ្bរមមាន ទើផ្ារម ជាបពនធលយ នង
មនជាបរូតា (DFQF) និង
រំខ្ណទក្មង់ WTO។ សរុបមរ រមុជា នអនុវតតោ" ងសរមម បដ្ើមបផ្
bក្បបោជ្ន៍របស់ក្រម LDC បៅរុនង
WTO។ បៅរុនងសននិសទថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនតើនន WTO បbរើ ទើ១១ បៅទើក្រង Buenos Aires រងុ ខ្មធូន ឆ្ន ២០១៧
រមុពជា តាងនាមឱ្យក្រុម LDC នោរប់ ចញនូវសំបណើ មយ ខ្ដ្bបផ្ទែ តសខានំ ់បbក្បើ ក្ពឹតតរមមពិបសស និង
បោយខ្ ររបស់ក្បបទសរំពុងអភិវឌ្ឍនជាពិបសស LDCs ខ្ដ្bទាងបនោះជាចំណុ ចសំខាន់សក្មាប់ភាពបជ្ឿ
ជារ់ និងក្បសទធភាពរបស់ MTS។ រមជាុ នបផ្ទែ តសខាន់ំ បbតើ ក្មូវការពិបសសរបស់ LDCs បក្កាយបពbចូb
ជាសមាជ្ិរ បដ្ើមបបើ ោោះក្សាយផ្bប"ោះពាb់ខ្ដ្bអាចបរើតមានប ង
ពារព័ននឹងរញ្ច ប់ននការសនា ចូbជា
សមាជ្ិរ នង នអំពាវនាវឱ្យbបុ ប ត់ក្លបទក្មង់ននការរក្ំ ទវស
័យរសិរមមរុនងក្សុរខ្ដ្bប"ោះពាbដ្b់
ពាណិ ជ្រមម ។ រមជាុ នរត់សមាគ bថ្ន់ បរbការណ៍ ននក្បក្ពឹតរមព
ិបសស នងបោយខ្ រ លួរខ្តជាខ្ផ្នរដ្
សំខាន់មួយននការចរចនាបពbអនាលត រមមានការឧបតមភធនបbវសើ
័យជ្bផ្b ខ្ដ្b LDCs នរក្ំ ទ
និង នអំពាវនាវឱ្យសមាជ្ិរអនុវតតឱ្យ នបពញបbញនូវបសចរើតសបក្មចបនោះ ខ្ដ្bមានអំបណាយផ្bដ្b់ LDCs បោយ នអនុម័តបៅរុនងសននិសើទថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនតើ នាបពbរនងមរ។1
៩. រមុពជា នទទួbយរវបិ សាធនរមពិធសារឆ្ន ំ ២០០៥ សពើើែ រច
ចក្ពមបក្ពៀង TRIPS បៅនងៃទ១ ខ្ម
វចិ ឆ្ន ២០១១ និងពិធសារឆ្ន ២០១៤ ទារ់ទងនឹងរិចចក្ពមបក្ពៀងសពរើត
ិចចសក្មួbពាណិ ជ្រមម បៅនងៃទ
១២ ខ្មរុមភៈ ឆ្ន ២
០១៦។ រមុពជា នទទួbយរក្រមននការអនុវតឱ្យ នbក្ែ បបសនូើ វខ្ផ្នររ ង
បបចចរបទស
រុនងការបធវើពាណិ ជ្រមម (TBT) របស់ WTO រនុងឆ្ន ២០១៧។ បៅនងៃទ៦
ខ្មឧសភា ឆ្ន ២០២៤ រមជាុ ន
តមកb់bិមិតតុបររណ៍ ស ើការអនុមតរិចចក្ពមបក្ពៀងសពើការឧបតាមធ
នជ្bផ្b នង
បនតចូbរម
ោ" ង
សរមមរុងការចរចដ្ំណារ់កាbទើ ២ ននរិចចក្ពមបក្ពៀងបនោះ។2
១០. រុនងអ ុងបពbននការចរចការចូbជាសមាជ្ិររបសមួេន រមជាុ នទទួbយរកាតពរិចចនានា
ខ្ដ្bសាិតបៅបក្កាមរចចក្ពមបក្ពៀងរបស់ WTO ខ្ដ្bនឹងអនុវតត ឬអនុវតតជាដ្ំណារ់កាb ដ្ចូ នពិពណ៌ នា
បៅរុនងរ យការណ៍ របស់ក្រមការងារ ខ្ដ្b នបធការចរចអពើការក្ពមបក្ពៀងបនោះ និងក្សបតាមកាbវភាល
ននការសនារបស់មួេន។ វស័យននបរbនបោ យជារ់លារ់ ខ្ដ្bច ច់ក្តូវក្លបដ្ណត ប់បោយវធានWTO
ក្តូវ នរណត់។3 វស័យមួយចនួនរងុ ចំបណាមវស័យទាងបនោះ នមានវឌ្ឍនភាពតាងពមុនបពbខ្ដ្b
ដ្ំបណើ រការចូbជាសមាជ្ិរក្តូវ នបញ្ច ប់។ ជាងពារ់រណាត bននវស័យទាងបនោះ ចាប់ នងបទបបញ្តិត ន
អនុបលាមតាមវធាន WTO រចរាbបហយ់ ឬអាចក្តូវ នបធើវឱ្យមានអនុបលាមភាព តាមរយៈបសចរើតសបក្មច
របស់រាជ្រោឋ ភិ b មុនបពbចូbជាសមាជ្ិរមរបមេ"ោះ។4
1 ឯកស្ថរ WTO លលខ WT/MIN(១៧)/៤០ ចុះនថៃទ្ី១១ ផ្ខធូែ ឆ្ែ ២ំ ០១៧
2 ព័ត៌មានអំពី WTO បានលបីកលម្ីលលៅ ▇▇▇▇▇://▇▇▇.▇▇▇.▇▇▇/▇▇▇▇▇▇▇/▇▇▇▇_▇/▇▇▇▇២៤_e/fish_០៦may២៤_e.htm.
3 សូម្លម្ីល៖ សុខ សុីផ្ទន់ណា (ឆ្ែ ២ំ ០០៥) លម្លរៀនពីការចូលកុែងអងគការពាណិ ជ្ជកម្មពិភពលោករបស់ត្បលទ្សកម្ុពជា. វទ្ិ ាស្ថា នធនាោរអភិវឌ្ឍ ន៍អាសុី ឯកស្ថរលោលនលោបាយ ADBI លលខ ៧ ១១/០៥ និង WTO ត្ពឹតិតបត្តព័ត៌មានសីតពីការចូលជាសមាជ្ិករបស់ត្បលទ្សកម្ុពជា. សូម្ លម្ីលលៅ ▇▇▇▇▇://▇▇▇.▇▇▇.▇▇▇/▇▇▇▇▇▇▇/▇▇▇▇▇▇_▇/▇▇▇_▇/▇▇▇▇▇▇▇▇▇_▇▇▇▇▇▇▇▇_▇.▇▇▇.
4 របាយការណ៍ ត្កុម្ការង្ករ (ឯកស្ថរ WTO លលខ WT/ACC/KHM/២១) បានអនុម្័តលៅនថៃទ្ី២២ ផ្ខកកាដ្ឋ ឆ្ែ ២ំ ០០៣. ត្បធានបទ្ផ្ដ្លកំពុង ជាចំលណាទ្គ្ឺ៖ ការត្គ្ប់ត្គ្ងតនម្ា និងលោលការណ៍ កំណត់តនម្ា។ ពនធនិងបនុទកលនសងលទ្ៀតលលីការនាចំ ូល ការលលីកផ្លងពនធ តនម្ាពនធគ្យ ពនធ កុែងត្សុក ឧបសគ្គម្ិនផ្ម្នពនធ (កូតា អាជាា ប័ណណនាំចូល។ល។) ការត្តួតពិនិតយអភ័យឯកសិទ្ិធ ការរតឹ បនតឹងការនាំលចញ ការឧបតាម្ភធន
ឧសាហ្កម្ម វធានការវនិ ិលោគ្ទាកទ្ងនងពាឹ់ ណិ ជ្កជ ម្ម (TRIMS) ពាណិ ជ្កម្រមជ បស់រដ្ឋ តបនល់ំ សដ្កចលចិឋ សរ ី និងតបនល់ំ សដ្កចពលិចិឋ សស
ពាណិ ជ្ជកម្មឆ្ាងកាត់ ឧបតាម្ភធនលល រនាលំ ចញនលិតនលកសិកម្ម ពាណិ ជ្កម្វាមជ យនភណ័ ឌ ការលបាះពម្នាពុ យពតមា៌័ នអពពាីំ ណិ ជ្ជកម្ម នងកិិ ចច
ត្ពម្លត្ពៀងពាណិ ជ្ជកម្មលសរ។ី សមាជ្ិកត្កុម្ការង្កររម្ួ មាន៖ ត្បលទ្សអូក្រស្ថត លី ត្បលទ្សកាណាដ្ឋ ត្បលទ្សចិន សហ្ភាពអឺរុប៉ា ត្បលទ្សឥណាឌ ត្បលទ្សជ្បុ៉ាន ស្ថធារណរដ្ឋកូលរ ៉ា ត្បលទ្សមា៉ា លឡសុី ត្បលទ្សនូផ្វលលសឡង់ ត្បលទ្សបា៉ា ណាមា៉ា ត្បលទ្សសិងហបុរ ី ត្បលទ្សចិន នតបុិ ត្បលទ្សនថ សហ្រដ្ឋអាលម្រកិ ត្បលទ្សលវល៉ាណសុ˜យលអឡា។
សែែរម
“រមុពជា នទទួbបធវើក្បធានសក្មបសក្មួbក្រុមក្បបទស LDC ក្សបបពbខ្ដ្bរមុពជារំពុងដ្ំបណើ រការបបងើកត សាា នបបសររមមអចិនស្តនតយ៍ក្បចអំ ងគការ WTO បៅបដ្ើមឆ្ន ២ំ ០១៧។ បទាោះបើជាបទពិបសាធន៍និងធនធានមាន រក្មិត រមុពជា នមិតមំបក្បើក្ ស់តួនាទើបនោះ បដ្ើមបបើ បងកើតកាលានុវតតភាព និងពក្ងើររតិ ានុភាពរបស់រមុពជារុនង ក្បព័នធពាណិ ជ្ជរមមពហុភាលើ បដ្ើមបើទាញយរផ្bក្បបោជ្ន៍ជ្ូនដ្b់ក្រុមក្បបទស LDC រមួ ទាងំ រមុពជា ខ្ដ្bជា សមាជ្ិរមួយ រុនងចំបណាមក្បបទស LDCs ចំនួន ៤៨ បោយ នសហការោ" ងជ្ិតសិនទិធជាមួយបbខាធិការោឋ ន WTO,អងគការ និងជ្ំនាញការអនតរជាតិពារ់ព័នធ បហយើ នដ្ឹរនានំ ិងជ្ំរុញក្រុមក្បបទស LDC ឱ្យមានបសចរែើខ្ងេង
ការណ៍ ថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនើតរបស់ក្បបទស LDCs បៅសនិនសើទថ្នន ររ់ ដ្ឋមស្តនតើបbើរទើ១១ រុនងចុងឆ្ន ២ំ ០១៧ បៅទើក្រុង Buenos Aires ក្បបទសអាហសង់ទើន ខ្ដ្b នអំពាវនាវឱ្យសមាជ្ិរ WTO យរចិតតទុរោរ់បbើការអនុវតតឱ្យ ន បពញបbញនូវបសចរែើសបក្មច និងការសនាពារ់ព័នធនឹងភាពបត់ខ្បន និងអតាក្បបោជ្ន៍ ខ្ដ្bក្តូវផ្ែb់ជ្ូនក្បបទស
LDCs ខ្ដ្bរុនងបនាោះមានក្បព័នធអនុបក្រោះទើផ្ារបោយមិនជាប់ពនធលយនិងមិនជាប់រូតា និងក្បក្ពឹតតរមមពិបសស និងបោយខ្ រ ជាបដ្ើម។”
ឯែឧត្តរ ដពជ ឫរធី
រដ្ឋបbខាធិការក្រសួងពាណិ ជ្ជរមម និងជាអតើតអលគរាជ្ទូតនិងក្បធានសាា នបបសររមមអចិនស្តនតយ៍ នន ក្ពោះរាជាណាចក្ររមុពជាក្បចអំ ងគការ WTO និងអងគការអនតរជាតិ
ពារ់ព័នធនឹងវសិ ័យបសដ្ឋរិចច ពាណិ ជ្ជរមម បៅទើក្រុងហសខ្ឺ ណវ ក្បបទសសុវើស
(ឆ្ន ២ំ ០១៧-២០១៨)
១១. ទារ់ទងនឹងការចងកាតពរិចចខ្ផ្នរពនធលយ បក្កាយពើ នចូbជាសមាជ្ិរ WTO រមុពជា នចរច
អំពើអក្តាពនលយបbរើ ចងុ បក្កាយ បោយជាមធយមមានចំននអក្តា ២៨,១% សក្មាប់វស័យរសរមិ ម នង
១៧,៧% សក្មាបផ្bតិ ផ្bមិនខ្មនរសរិ មម និងអក្តាពនធលយទូបៅចន
ួន ១៩,៩%។ រមុពជា នចង
កាតពរិចចបbពនធើ លយ និងនងប
នុរ
ដ្នទបទៀតរុងអក្តា 0%។ រមពុជា នរត់សមាគ bថ្ន់ មេួនមិន នអនុវត
រូតាអក្តាពនធលយណាមួយប យ
និង នបបតជា្ ចិតតអនុវតតការបbើរខ្bងពនល
យ បោយអនុបលាមតាមបទ
បបញ្ាតតិរបស់ WTO នងអនុវតតពនធរងុ
ក្សុរបោយមនបរសបអើងចំបពាោះការនាចូbនានា បោយមន
លតពើក្បភព
បដ្ើមមរពើក្បបទសណាប យ។ រមពុជារ៏ នសនាផ្ងខ្ដ្រ រនុងការbបុ ប
ត់ការរតឹ តបតការនាចូbរុនង
បរមាណ រមទាងការNមឃាត់រូតា នង
ក្បពន
ធអាជា្ បណ
ណ មិនឱ្យបbើសពើនងៃទ០
១ ខ្មមងុនា ឆ្ន ២
០០៥។
រមុពជាមិន នផ្តb់ឧបតមភធនសក្មាប់ការនាបំ ចញផ្bតផ្ិ bរសរមមិ បនាោះបទ និងចងក្តម
រក្មតសនូ យ បៅ
រុនងតារាងសនារបសមួេន។ រមុពជា នអនុវតតការសនាោ" ងជារលា
រ់ បៅរុនងអនុវស
័យបសវារមមទាង ៩៤
ក្សបតាមរចចក្ពមបក្ពៀងទូបៅសពើពាណិ ជ្ជរមមបសវា (GATS) ។
១២. រុនងរយៈបពbបុនាម នឆ្ន បំ នាា ប់ពើ នចូbជាសមាជ្ិរ រមពុជារព
ុងមមាញឹររុង
ការអនុវតតការ
សនារបសមួេនចំបពាោះ WTO ខ្ដ្bមនទាន់ នសបក្មច។ រងុ ន័យបនោះ បដ្ើមបប
ំបពញតាមbរម
ណឌ តក្មូវរបស់
WTO ទារ់ទងនងបទបបញ្ាតិតសពើលយ រមពុជា នអនមុ ័តចាប់សពើើត លយងើមមយ បៅខ្មររោ ឆ្ន ២០០៧ នង
បក្កាយមរ នអនុម័តបទបបញ្ាតរក្ំ ទចំនួន ២៥ បទៀត បដ្ើមបអនុវតចាប់បនោះក្បរបបោយក្បសទិ ធភាព។
បទបបញ្តិតននការអនុវតត រមបញ្ូច bបញ្តិតនានាននវស័យជាបក្ចើន ខ្ដ្bរមមាន ការវាយតនមលយ នើតិវធិ
ក្បកាសពនលយ ពនធលយ ការបធចំណាត់ថ្នន រពនធទនិញ ការបងវិbសងក្ រ់ពនធលយ ការអនុញ្ហា តបបណាត ោះ
អាសនន បជ្ងសារលយ ការដ្ឹរជ្ញ្ូជ នទំនញ
ឆ្េងកាត់ និងបញ្ាតដ្នទបទៀត។ ទាងបនោះ នអនុញ្ហា តឱ្យរច
ចក្ពម
បក្ពៀងសើតពើការវាយតនមពនល
យ អាចអនុវតត នមុនកាbបរបិ ចឆទខ្ដ្b នរំណត់។ វស័យដ្នទបទៀតខ្ដ្b
ក្តូវ នបធវើរំខ្ណទក្មង់រុង
ក្សុរបក្កាយបពbចូbជាសមាជ្រនងក្តូវ នពិពណ៌ នាបៅខាងបក្កាម។
១៣. បក្ៅពើការចូbរមោ" ងសរមមបៅរនុង WTO រមជាុ
នបររពតាមការសនា និងកាតពរិចចរបស់
មួេនបៅរុងអងគការបនោះ នោ" ងឆ្ប់រហស។័ បដ្ើមបឆ្ុេោះបញ្ហច ងអំពើការអនុវតតបនោះ រមពុជា នបធើវបសចរែើផ្តb់
ព័ត៌មានចំនន ១៣៧ បៅកានលណៈរមាម ធិការបក្កាម WTO ចប់តាង
បពbចូbជាសមាជ្ិរ រុងឆ្ន ២០០៤
រហូតដ្b់ចុងខ្មមងុនា ឆ្ន ២០២៤។ រនុងចំបណាមការបធើវបសចរផ្ែbព់ ័តមានទាងបនាោះ មានបសចរើែផ្ែb់
ព័ត៌មានពារព័នធនងរ ងបបចរបទសរងុ ការបធវ ណិ ជ្ជរមម (២៣), វស័យរសរមម (១៨), ក្បឆ្ងំ នឹងការ
bរ់បងូចនងេ (១៨), វធានការតបត (១១), ការផ្តbអា់ ជា្ ប័ណណនាចំ ូb (២៣) និងការបធើវបសចរើែផ្ែb់
ព័ត៌មានដ្នទបទៀត។ មរទb់បពbបនោះ សមាជ្ិរ/អនរសបងតការណ៍ មិនទាន់ នបងាា ញអំពរងវbពាណ់ ិ ជ្
រមមជារ់លារ់ (STCs) ណាមយ ទារ់ទងនឹងការបក្បើក្ សរ ់ ងខ្ផ្របបចរបទសរបសរមុ់ ពជារងុ ការបធ
ពាណិ ជ្រមម ឬវធានការអនាមយ នងភតរូ មអនាម័យ (SPS) បៅកាន់លណៈរមាម ធិការ TBT និង SPS បនាោះ
បទ។ មាងវញបទៀត រមជាុ
មិន នបងាា ញនូវ STC ណាមួយ បៅកាន់សមាជ្ិរ WTO បនាោះបទ ចប់តាងព
បពbចូbជាសមាជ្រ។
១៤. លិតក្តមឹ ខ្មររកោ ឆ្ន ២០២៤ រមុពជាមន នជាបពារ់ពនធនងវវាិ ទណាមួយ បៅរុង WTO បនាោះ
បទ ទាងរងុ នាមបដ្ើមបណឹត ង ឬជាចងុ បចទ។ រមពុជារម
ិន នចូbរមរនុងជ្បមាេ ោះណាមួយ ជាភាលទើបើបនាោះ
បទ។ ចបតាងពកាេ យជាសមាជ្ិរមរ រមុពជា នបធវ រក្តតពនិតយបរbនបោ យពាណិ ជ្ជរមម (TPR)
ចំនួនពើរបbើរ បពាbលរុនងឆ្ន ២០១១ នងឆ្ន ២០១៧។ TPR បbរើ ទើ ៣ របសរ
មុពជា បក្រងនឹងបធវើប ងបៅ
នងៃទើ២៦ នងទ២៨ ខ្មមនា ឆ្ន ២០២៥។
១៥. រុនងរយៈបពb ២០ឆ្ន ំ ចប់តាងពើកាេ យជាសមាជ្ិរ WTO រមពុជា នបងាា ញសបណំ ើ ជាបក្ចើនបៅ
កាន់លណៈរមាម ធិការបផ្សងៗបក្កាម WTO រុនងនាមបុលគb ឬរមជាមួយសមាជ្ិរ WTO ដ្នទបទៀត។ រុនងរយៈ
បពbបុ"នាម នឆ្ន ចំ ុងបក្កាយបនោះ រមុពជា នខ្ចររខ្ំ bរជាផ្ូេវការអពើបទពិបសាធន៍របសរ់ មពុជារនុងការបក្តៀមមនួ
ជាបក្សចចំបពាោះពាណិ ជ្ជរមមតាមក្បពនធបអ ចក្តូនរនងបញ្ហា ក្បឈម ផ្bប"ោះពាb់ខ្ផ្នរក្បព័នធអនុបក្រោះ
ពាណិ ជ្រមម (GSP) បក្កាយការចរបចញពើឋានៈ LDCs និងវធា
នបូរបខ្នាម៖ ររណើ រមុពជា និងសារៈសំខាន
ននការរំណត់ភាពមុសរន ននការទាញក្បបោជ្ន៍ពើក្បព័នអ
នុបក្រោះពាណិ ជ្ជរមនានា។
១៦. បៅរុនងសននិសទ
ថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនតើបbើរទើ១៣ របស់ WTO បៅទើក្រង Abu Dhabi ខ្ដ្bក្បក្ពឹតតបៅរនុង
ខ្មរុមភៈ ឆ្ន ំ ២០២៤ រមុជា នរbឹរប ងវញអពើសារៈសំខាន់នន MTS ខ្ដ្bខ្ផ្ែរបbើចាប់ នង
ការធានាឱ្យ
ននូវ WTO ខ្ដ្bក្បរបបោយភាពរងឹ មាំ ច ច់ ក្បសទិ ធភាព នងសមក្សបតាមបរbបំណង។ រមុពជា ន
រឭំ រប ងវញនូវតក្មូវការរុនងការបផ្ទែ តការអភិវឌ្ឍជាបរbបំណងសbរបនូ ស់ WTO នងបរbការណ៍ ខ្ណនា
អំពើបរbជ្ហរននការចរចទាងអស់ និងការយររបបៀបវារៈរបសសមា់ ជ្រខ្ដ្bជា LDCs បៅកាន់ជ្ួរមុមនន
រិចចពភារាទាងអស។់ រមពុជា នសខ្មងបសចរើតបពញច ចំបពាោះបសចរតើសបក្មចរបសអ់ លគក្រមក្បរា WTO
សើតពើការបនការអនុបក្រោះ DFQF ជាឯរបតាភាលើ ខ្ដ្bអំបណាយផ្bដ្bក្ប់ បទសខ្ដ្b នចរបចញពើឋានៈ
LDC ខ្ដ្b នអនុម័តកាbពើនងទើ២៣ ខ្មតុលា ឆ្ន ២០២៣ នង
នសងកតធៃន់ថ្ន វាមានភាពច
ចរុនងការ
បនតពភារាបbបសចើ រើតសបក្មចខ្ដ្bផ្ែbផ្
bក្បបោជ្នដ្b់ LDCs បៅរងុ វស
បនោះ និងការបbើរខ្bង
បសវារមម (Services Waivers) និងវធានបដ្ើមរំបណើ តទំនញ ។ រមពុជា នបbរើ ប ងអពើសារៈសំខាន់នន
ការបbើររមពស់ពាណិ ជ្រមមរបស់ LDCs ខ្ដ្bអនុញ្ហា តឱ្យក្បបទសទាងបនោះមានឥទធិពbោ" ងបពញបbញបៅ
រុនងក្បព័នធពាណិ ជ្រមមពហុភាលើ នងបក្បើក្ សពា់ ណិ ជ្ជរមមបដ្ើមបជ្ំរញរុ ំបណើ នបសដ្ឋរិចច នងការអភិវឌ្ឍ
ក្បរបបោយបរោបនន នងចើរភាព។ ក្រម LDC ក្តូវ នរត់សមាគ bថ្ន នបផ្ទត តសារៈសខាន់ំ ោ" ងខាេ ងបbើ
ដ្ំបណើ រការរំខ្ណទក្មង់ WTO ខ្ដ្bលរួ ខ្តអនុវតចំបពាោះក្បពនធបោោះក្សាយវវាិ ទ បោោះក្សាយបញ្ហា រសរិ ម
សំខាន់ៗ បោោះក្សាយបញ្ហា ខ្ដ្bទារ់ទងនឹងរចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមពារព
័ននងរមមសទិធបញ្ហា (TRIPS)
លិតលូរពើបញ្ហា បរសាា ន ជ្ំរញុ លនិតផ្ួតចបផ្មអភិវឌ្ឍន៍ង
និងបbើររមពស់ការបធពា
ណិ ជ្ជរមមតាមក្បពនធឌ្ើជ្ងb
សក្មាប់បពbអនាលតក្បរបបោយបរោបនន។ រមជាុ នចតទុរជ្Nនទាង
បនោះថ្នមានសារៈសំខាន់រុនង
ការធានាឱ្យមានក្បពនធពាណិ ជ្ជរមមក្បរបបោយសមធម៌ មានតុbយភាព និងបរោបនន ខ្ដ្bមិនក្តមខ្តបbើរ
រមពស់រំបណើ នបសដ្ឋរចចបុ"បណាណ ោះបទ បុ"ខ្នខ្ត ងមទាងការពារបរសាា ន សមុ ភាពសាធារណៈ នង
សហក្រសធុន
តូច និងមធយមផ្ងខ្ដ្រ។5
5 ឯកស្ថរ WT/MIN(២៤)/ST/៤៩ របស់អងគការពាណិ ជ្ជកម្មអនតរជាតិ
សែែរម
បតើឯរឧតតមយb់បTញើ ថ្នអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ របស់អងគការ WTO នឹងបៅជាោ" ងណាបៅបពbអនាលត?
(WTO)
មានការវវិ ឌ្ឍោ" ងដ្ូចបមតចបហើយតួនាទ
“បៅបពbបចុចបបននអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ (WTO) រំពុងខ្តសិាតរុនងដ្ំណារ់កាbមួយ ខ្ដ្bទាមទារឱ្យ
មានការលិតលូរប ងើ វញ
WTO ច ំ ច់ក្តូវបធវើរំខ្ណទក្មង់មួយចំនួន ជាពិបសសបbើមុមងារចរច បដ្ើមបបើ បងើកតជាយនតការ ចរចមួយ ខ្ដ្b
ិ អំពើតួនាទើ និងភាពពារ់ព័នធបៅនឹងបរបិ ទបសដ្ឋរិចចបចុចបបនននិងបញ្ហា ក្បឈមងមើៗ អងគការ
អាចឱ្យសមាជ្ិរទាងំ អស់ចូbរម
ដ្ំបណើ រការប ងើ វញិ នូវក្បព័នធបោោះក្សាយវវាិ ទមួយបពញបbញ មានក្បសិទធភាព និងងាយក្សួbបក្បើក្ ស់ បោយ
ួ និងសបក្មច នbទធផ្b។ បក្ៅពើបនាោះអងគការ WTO ច ច់ក្តូវខ្តោរ់ឱ្យ
ក្បព័នធបោោះក្សាយវវាិ ទជាសសរសតមភមួយដ្៏សំខាន់របស់អងគការ WTO។ ជាមួយរន បនោះ អងគការ WTO ក្តូវធានា
នថ្ន bទធផ្bននការចរចរិចចក្ពមបក្ពៀងផ្តb់ផ្bក្បបោជ្ន៍ដ្b់ក្លប់សមាជ្ិរ ជាពិបសសក្បបទសអភិវឌ្ឍន តិចតួច។ នាបពbអនាលត ក្សបតាមបសចរើតក្តូវការរបស់សមាជ្ិរបឆ្េើយតបបៅនឹងបញ្ហា សរb អងគការ WTO លួរខ្តពក្ងឹងសាម រតើពហុភាលើ ធានាឱ្យ ននូវការបធើវវបិ សាធនរមម និង បបងកើតឱ្យមានបរbនបោ យពហុភាល ខ្ដ្bការពារនិងផ្តb់ក្បបោជ្ន៍បbើបយនឌ្័រ បរសាិ ា ន ពាណិ ជ្ជរមមបអ ចិ ក្តូនិរនិងការវនិ ិបោល។”
ឯែឧត្តរសាស្រ្សាត ចារយប*ឌិ ត្សភាចារយ សែ
បទសរដ្ឋមស្តនតើទទួbបនុារបបសររមមពិបសស
ុ សផាន់ណា
“អងគការ UNIDO មានបមាទនភាពបោយ នសហការជាមួយក្បបទសរមុពជាអស់រយៈបពbជាបក្ចើនឆ្ន ំ តាមរយៈ
រមមវធិ ើភាពជានដ្លូរបស់ក្បបទស។ ជាមួយរន បនោះ បយងើ នបបងកើតយុទធសាស្តសតសមាហរណរមមពាណិ ជ្ជរមមដ្៏ទូb ទូលាយមួយ
ក្បរបបោយលុណភាព បដ្ើមបខ្ើ រbមែbទធភាពចូbបៅកាន់ទើផ្ារសរb។ បយងើ បៅខ្តបបែជា្ ចិតតរុនងការជ្ំរុញ ការ
និង នរក្ំ ទដ្b់ក្បបទសរមុពជារុនងការបបងើកនតនមេបខ្នាមរុនងក្សុរ និងបហោឋ រចនាសមព័ន
បធវើពិពិធរមមបសដ្ឋរិចចក្បរបបោយចើរភាពរបស់រមុពជា និងរក្ំ ទដ្b់អាទិភាពលនេឹោះននរបបៀបវារៈបសដ្ឋរិចចសងគម របស់រាជ្រោឋ ភិ b។”
ឯែឧត្តរ Gerd Müller,
អលគនាយរននអងគការអភិវឌ្ឍន៍ឧសាហរមមននអងគការសហក្បជាជាតិ (UNIDO)
សែែរម
“បៅបក្កាមរិចចក្ពមបក្ពៀង វធាន និងបទបបញ្ាតតិជាបក្ចើនរបស់អងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ ខ្តងមានភាជ ប់នូវ
បរbការណ៍ ក្លឹោះសក្មាប់ក្បព័នធពាណិ ជ្ជរមមពហុភាលើ ដ្ូចជា បរbការណ៍ ក្បជាជាតិខ្ដ្bទទួb នភាព
អនុបក្រោះបំផ្ុត ក្បក្ពឹតតរមមបោយមិនបរសបអើងរនុងចំបណាមនិងបោយបណាត ក្បបទសជាសមាជ្ិរ និងការសនា
ធានាឱ្យមានតមាេ ភាពរុនងសរមមភាពពាណិ ជ្ជរមមនានារបស់បណាត ក្បបទសជាសមាជ្ិរ។ រុនងឋានៈជាក្បបទស អភិវឌ្ឍន៍តិចតួច រមុពជាមិនទាន់មានbទធភាពអនុវតតបរbការណ៍ ទាងំ បនោះ នបពញបbញបៅប ើយបទ បុ"ខ្នតរមុព ជាក្តូវ នផ្តb់ឱ្យនូវភាពបត់ខ្បន ភាពអនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរមម និងក្បក្ពឹតតិរមមពិបសសនិងបោយខ្ រ ខ្ដ្bមាន ខ្ចងបៅរុនងរិចចក្ពមបក្ពៀងនានាននអងគការបនោះ។ ភាពបត់ខ្បន និងអនុបក្រោះទាងំ បនាោះ រមួ មាន ការរំរតិ មិនឱ្យ
បណាត សមាជ្ិរដ្នទបទៀត បbើរយរបញ្ហា មរបចទក្បកាន់បក្កាមវធានននការបោោះក្សាយវវាិ ទក្បឆ្ងំ នឹងក្បបទស
អភិវឌ្ឍន៍តិចតួចដ្ូចជារមុពជា ក្ពមទាងំ ការពនារបពbសក្មាបក្់ បបទសអភិវឌ្ឍន៍តិចតួច រុនងការអនុវតតកាតពវរិចច នានាបៅបក្កាមរិចចក្ពមបក្ពៀងសតើពើរិចចសក្មួbពាណិ ជ្ជរមម ជាបដ្ើម។ បទាោះខ្បបបនោះរ៏បោយ កាតពវរិចចខ្ដ្bរមុពជា
មានបញ្ហា ក្បឈមរុនងការអនុវតត ល រខ្រទក្មង់រចនាសម័ពនធបសដ្ឋរិចច-សងគម និងការខ្រទក្មង់ចាប់ និងbិមិត
បទោឋ នចាប់នានា ឱ្យមានសងគតិភាពជាមួយនឹងរិចចក្ពមបក្ពៀងបក្កាមអងគការ WTO និងការសនានានារបស រមុពជាបពbចូbជាសមាជ្ិរននអងគការបនោះ។ បទាោះបើជាអងគការ WTO ផ្តb់អតាក្បបោជ្ន៍ជាបក្ចើនដ្b់រមុពជា
បហយរមពុជារ៏មិនក្តូវ នតក្មូវឱ្យកាត់បនាយពនធនាចំ ូb រំ ុងបពbចូb និងបក្កាយបពbចូbជាសមាជ្ិរនន
អងគការបនោះរ៏បោយ រាជ្រោឋ ភិ bបៅខ្តយb់បTញថ្ន ការបរៀបចំឱ្យមានរិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមបសររើ វាង
រមុពជា និងនដ្លូពាណិ ជ្ជរមមមានសកាត នុពbនានា លឺជារតាbើររ ដ្៏មានសិារភាព និងមាននិរនតរភាព បដ្ើមបបើ នត ទទួbផ្bក្បបោជ្ន៍ពាណិ ជ្ជរមមបខ្នាមបទៀតសក្មាប់រយៈបពbបពbខ្វង។ ការបរៀបចំខ្បបបនោះ រ៏ក្តូវ នជ្ំរុញ រតាត មួយចំនួនបទៀត ដ្ូចជា bទធភាពននការ ត់បង់នូវភាពអនុបក្រោះនានា និងភាពបត់ខ្បនខ្ដ្bធាេ ប់ទទួb ន
បក្កាមក្របមណឌ អងគការ WTO, ឥទពិធ bននការដ្បណតើ មយរទើផ្ារពើរមុែជា បោយក្បបទសជាសមាជ្ិរដ្នទបទៀត
ខ្ដ្b នចុោះរិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមបសរជាមួយរន បល ក្ពមទាងំ ការរងឥទធិពbពើការបធើវសមាហរណរមមរក្មិត
តំបន់ ខ្ដ្bមានbរខណៈទូbំទូលាយជាងសមាហរណរមមបក្កាមអងគការ WTO។ តាមរយៈរិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្
រមមបសរ ើ រាជ្រោឋ ភិ bរមុ រ៏អាចរំណត់នូវអាទិភាពននផ្bិតផ្bរបស់មេួនខ្ដ្bមានbទធភាពក្បរួតក្បខ្ជ្ង
សំបៅនាបំ ចញបៅកាន់ទើផ្ារខ្ដ្bមានសកាត នុពbទាងំ បនាោះបទៀតផ្ង៕”
ឯែឧត្តរ សខ សភ័ស្រ្ែ
រដ្ឋបbខាធិការក្រសួងពាណិ ជ្ជរម
-10-
៣. ែិចចទ្ពរដទ្ពៀងពា*ិ ជជែរមថ្នន ែ់ត្ាំបន់ និងដរេភាគី ទ្បព័នធអនុដទ្គោះពា*ិ ជជែរម
១៧. ការបបើរចំហរទើផ្ារខ្ដ្b នបរើតបចញពើសមាជ្ិរភាព WTO របស់រមុពជាក្តូវ នជ្ួយ និង
ពក្ងឹងបោយរិចមិតមំក្បឹងខ្ក្បងខ្ផ្នរបសរភាវបូ នើយរមមពាណិ ជ្រមមរងុ តបន់។ រមជាុ នចូbជាសមាជ្រនន
សមាលមក្បជាជាតិអាសុអាបលនយ៍ (អាសា៊ា ន) កាbពើនងៃទើ៣០ ខ្មបមសា ឆ្ន ១៩៩៩ បហយអាសា៊ា នលឺជាខ្ផ្នរដ្
សំខាន់មួយននបរbនបោ យការបរបទសរបស់រមុពជា ចប់តាងពើបពbបនាោះមរ។ តាមរយៈអាសា៊ា ន រមពុជា
នចូbរមរនុងការបធើវបសរភាវបនើយរមពាណិ ជ្រមមបៅរុនងតបន់ សមុ ដ្ រមនើយរមមននបរbនបោ យ
និងវធានការ ខ្ដ្bទារទងនឹងពាណិ ជ្រមម និងការបនតបធើវបសរភាវបនើយរមមពាណិ ជ្ជរមជាមួយក្បបទសនដ្លូ
សនានារបស់អាសា៊ា ន។
១៨. បខ្នាមពើបរbនបោ យសុមដ្ុមនើយរមមដ្ូចមានបរៀបរាប់ខាងបbើបនោះ សហលមន៍បសដ្រិច
អាសា៊ា ន (AEC) ក្តូវ នបបងើ ប ង
បៅនងៃទើ៣១ ខ្មធូន ឆ្ន ២
០១៥ បោយបផ្ទត តបbើទើផ្ារ នងមូbោឋ ន
ផ្bិតរមមខ្តមយ ការអភិវឌ្ឍបសដ្រិចចក្បរបបោយសមធម៌ នង
បៅរុងតបន់ខ្ដ្bមានការក្បរតក្បខ្ជ្ងមពស់
និងសមាហរណរមមបពញបbញបៅរុងបសដ្ឋរិចព
ិភពបលារ។ នាបពbបចុបបនន សមាហរណរមមបសដ្ឋរចចក្តូវ
នដ្រនាបំ ោយ AEC Blueprint ឆ្ន ២
០២៥។ ខ្ផ្នការបមសពើការភាជ ប់ទំនារ់ទំនងអាសា៊ា ន ឆ្ន ២០២៥
រំណតតំបន់យុទសាស្តសចនត ួនក្ ំ បហយ
រិចចក្ពមបក្ពៀងអាសា៊ា នសតើពើពាណិ ជ្រមមតាមក្បពនធបអ ចក្តូនរ
(ឆ្ន ២០២១) នជ្ួយសក្មួbដ្b់ពាណិ ជ្ជរមមបអ ច
ក្តូនរ
រវាងសមាជ្រ
អាសា៊ា នផ្ងខ្ដ្រ។ រច
ចក្ពមបក្ពៀង
ក្របមណឌ អាសា៊ា នសតើពើបសវារមម ខ្ដ្bបធបវើ សរភាវបូ នើយរមមពាណិ ជ្ជរមមបៅរងុ
អាសា៊ា នបbើបសវារមមតាមរយៈ
រញ្ច ប់ការសនាចំនួន ១០ ក្តូវ នជ្ំនសបោយរិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្រ
មមបសវារមមអាសា៊ា ន (ATISA) ខ្ដ្b
នចូbជាធរមានកាbពើនងៃទ៥ ខ្មបមសា ឆ្ន ២០២១។
១៩. រមុពជា នអនុវតតបbើសពើការសនារបសមួេនបក្កាម WTO បធៀបនឹងសមាជ្ិរអាសា៊ា នដ្នទបទៀត
រុនងវស័យបសវារមម ដ្ូចជាការជ្ួbបក្លឿងចក្រសណំ ង់ បសវាបរខ្ក្ប នងបរខ្ក្ប បសវារចនាទំព័រ នងបសវាទន
សាស្តសត។ ការសនាបbើ GATS បខ្នម ក្តូវ នរមបញ្ូច bបៅរនុងរញ្ច បទើក្ បើ (២០១០) និងទើក្ បន
(២០១៤) សក្មាប់បសវារមមអាជ្ើវរមមរុពយទូ ័រ នងបសវារមមពារព័នធ បសវាជ្ួb/ជ្ួbបោយរម នក្បតិបតិតររ
និងបសវារមមអាជ្ើវរមមបផ្សងបទៀត។ រមុជា នកាត់បនយពនធបbទំើ និញខ្ដ្bមានក្បភពពើនដ្លូអាសា៊ា នរបស់
មួេនជាជ្ំN៊ា នបនតបនាា ប់ បោយឈានដ្b់បសរភាវបូ នើយរមមបពញបbញបៅឆ្ន ំ ២០១៨។
២០. រមុពជាលឺជាខ្ផ្នរមួយននរិចចក្ពមបក្ពៀងវនិ ិបោលក្លប់ក្ជ្ងបក្ជាយអាសា៊ា ន ខ្ដ្bបផ្ទែ តបbកាើ រbបុ
បំ ត់ជាបបណើត រៗនូវការរតឹ តបតបbកាើ រវនិ ិបោលបៅរងុ សមាជ្រអាសា៊ា ន ខ្ដ្bបោះ" ពាbដ្់ bវស់ ័យផ្bតរិ ម
រសិរមម បនសាទ នក្ពបឈើ និងការជ្ើរយរខ្រ " និងបសវារមមខ្ដ្bបរើតប ងចំបពាោះវស
័យទាងបនោះ។ រមុពជា ន
ចុោះហតាបbខាបbើរចចក្ពមបក្ពៀងសពើើត ការបbរើ រមពសកា់ រវនិ ិបោលបទវភាលើជាមយ
២៧ ក្បបទស (បទាោះបជា
រិច
ក្ពមបក្ពៀងមយ
ចនួនមន
ទាន់ នចូbជាធរមានរ៏បោយ)។ ជាទូបៅ រច
ចក្ពមបក្ពៀងទាង
បនោះ ផ្តb់ក្បក្ពត
តរម
ជាតិបៅវញបៅមរ និងរារាងំ មនឱ្យដ្រហូតរមមសទិ ធិ បbរខ្bងខ្តបធើវប ងរងុ bរខណៈមនបរសបអើងសក្មាប
បរbបំណងតាមផ្ូេវចាប់ ឬបរbបណងជាសាធារណៈ និងមានសណងំ ភាេ មៗ ក្លប់ក្រន់ និងមានក្បសទ
ភាព។ ការបផ្ារក្ រចំបណញវនិ ិបោលបៅកាន់ក្បបទសបដ្ើមវញ លឺក្តូវ នធានា បហើយវវាិ ទពារ់ពនធវនិ ិបោល
លឺអាចបញ្ូជ នបៅបោោះក្សាយបក្កាមមជ្ឈតរមមផ្ងខ្ដ្រ។
២១. សមាជ្ិរអាសា៊ា ន នររបTញើ ពើភាពងាយក្សbរនុួ ងការបក្បើក្ សបវទិ់ ការម
មួយ រុនងការចរច
ជាមួយនដ្លូពាណិ ជ្ជរមមសំខាន់ៗ នង នបញ្ច ប ចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមបសរ ើ (FTA) អាសា៊ា នជាមយ
ក្បបទសចិន ឥណាឌ ជ្បុន សាធារណរដ្ឋរបរូ " អូស្តសាត bើ និងនូខ្វbបស ង់ និងហងរងុុ ននក្បបទសចិន។ អាសា៊ា ន
និងនដ្លូ FTA របស់មួន នចប់បផ្ើតមបធកា
រចរច បដ្មបបបងតរិចចក្ពមបក្ពៀងភាពជានដ្លូបសដ្រ
ិចចក្លប់ក្ជ្ុង
បក្ជាយតំបន់ (RCEP) រុនងឆ្ន ២០១២។ រិចចក្ពមបក្ពៀង RCEP នចូbជាធរមានសក្មាបរ
មុពជា នង
ក្បបទសនដ្លូភាលបក្ចើន បៅនងទើ០១ ខ្មមររា ឆ្ន ២
០២២។
២២. រិចចក្ពមបក្ពៀង RCEP បធឱ្
យការចូbរម
រវាងក្បបទសសមាជ្ិរអាសា៊ា ន និងនដ្លូ FTA របស់អាសា៊ា ន
(ដ្រឥណាឌ ) មានភាពទូbំទូលាយ នង
កាន់ខ្តសុើជ្បក្ៅ នងរមបញ្ូច bវស
័យងើមៗ ដ្ូចជា bទធរមមរោឋ ភិ b
ជាបដ្ើម។ ជារម រងុ ចំបណាមជ្ំពូរទាង ២០ បទបបញ្ាតតិ RCEP ទារ់ទងនង
ពាណិ ជ្ មមទនិញ ខ្ដ្bពារព័ន
នឹងការbុបបំ តពនលយ និងការកាតប
នាយពនធ ការចូbទន
ិញជាបបណាត ោះអាសននបោយមនបងពនធ ការ
bុបបំ តទូបៅននការរតឹ តបតបរមាណ និងការពក្ងឹងតមាេ ភាព (ការផ្តbអា់ ជា្ ប័ណណនាចំ ូb វធា
នការមិន
ខ្មនពនធ នងេបសវា និងទក្មង់ខ្បបបទនានា) ។ ជ្ព
ូរបសវារមមខ្ដ្bពារព័នធនង
បទបបញ្ាតតិរុងក្សរុ លឺក្តូវ ន
សនាបbើសពើរុង FTAs ខ្ដ្bមានក្សាប់ បហយការដ្របចញជាទូបៅននវធា
នការរតឹ តបត និងការបរសបអងក្តូវ
នោរបញ្ូច bរងុ បញ្ជ ើអវជ្ិ ជមានរងុ តារាងសនាខ្ផ្រ
បសវារមម (Negative Lists for the Scheduling of
Services Commitments)។ បសរភាវបនើយរមមបខ្នមបទៀតននបសវាហរិ ញ្ាវតុា បសវាទូរលមនាលមន៍ នងបសវា
វជាិ ជ ជ្ើវៈក្តូវ នបោោះក្សាយបៅរុនងឧបសមព័នធជារ់លារ់។ រិចចក្ពមបក្ពៀង RCEP រ៏ក្លបដ្ណត ប់បbើការចូb
បបណាត ោះអាសនន និងការសាន រ់បៅរបស់រូបវនតបុលគb ខ្ដ្bចូbរមបៅរងុ ពាណិ ជ្រមមទនិញ បសវារមម ឬ
សរមមភាពវនិ ិបោលផ្ងខ្ដ្រ។ ជ្ំពូរវនិ ិបោល ក្តូវ នបបងតប ងបៅបbសសរសមភតើ ចំននប លឺ ការការពារ
បសរភាវបូ នើយរមម ការជ្ំរញុ នងការសក្មb។ បទបបញ្តតិសពតើ ើរមមសទិធិ បញ្ហា ជាពិបសសទារ់ទងនឹងវធានការ
ការពារខ្ផ្នរបបចចរវទិ ា និងការអនុវតតបៅរុនងមជ្ឈោឋ នឌ្ើជ្ើងb លឺមានបbើសពើរចចក្ពមបក្ពៀង TRIPS របស់
WTO។ បទបបញ្តតិសពើើត ពាណិ ជ្រមមតាមក្បព័នធបអ ចក្តនិរ បផ្ទែ តបbបើ ញ្ហា ដ្ូចជា ការការពារសទិធិ អរបក្ប
ក្ ស់ ការការពារព័ត៌មានអរបក្បើក្ ស់ ទើតាង
ឧបររណ៍ រុពយទូ ័រ និងការបញ្ូជ នពត
៌មានឆ្េងខ្ដ្ន។ ខ្ផ្នរបផ្សង
បទៀតខ្ដ្bក្លបដ្ណត ប់បក្កាមរច
ចក្ពមបក្ពៀង RCEP រមមាននត
ិវធិ ើលយ រច
ចសក្មb
ពាណិ ជ្ជរមម វធានបដ្ើម
រំបណើ តទំនិញ TBT និង SPS ឧ ក្ស័យពាណិ ជ្រ និងមធយម។
មម បរbនបោ យក្បរួតក្បខ្ជ្ង នង
សហក្រសធុនតូច
២៣. ក្របមណឌ អាសា៊ា នសក្មាបការចរចពាណិ ជ្ជរមជា
មួយភាលើទប
ើ មនរារាងំ សមតាភាពរបសរ់ មជាុ
រុនងការបនតផ្bក្បបោជ្ន៍ជាតិបខ្នាមបទៀតបទ បហយយុទសាស្តសរបត សមនួ់ សក្មាប់សមាហរណរមមរងុ
តបន
តាមរយៈអាសា៊ា ន នងRCEP លឺក្តូវ នបធវើឱ្យបឆ្ព ោះបៅមមុ និងបំបពញបខ្នាមបោយរិចចក្ពមបក្ពៀង នង
ក្រប
មណឌ បទវភាលើ។ មណៈបពbខ្ដ្bយនតការបទវភាលើបបង នូវឱ្កាសទផ្
ារសក្មាប bតិ ផ្bសខាំ ន់ៗខ្ដ្bរមុ
ជានាបំ ចញនាបពbបចុបបននបនោះ វារជាមូbោឋ នក្លឹោះសក្មាប់ការបធព
ិពិធរមមូbោឋ នខ្ដ្bមានក្សាប់ ជា
ពិបសសរុនងវស័យរសរមម។
២៤. រិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមបសររើ មុជា-ចន
(CCFTA) ក្តូវ នចុោះហតាបbខាបៅនងៃទើ១២ ខ្ម
តុលា ឆ្ន ២០២០ នង នចូbជាធរមានចប់ពើនងទ
ើ១ ខ្មមររា ឆ្ន ២០២២។ CCFTA មាន ១៦ជ្ំពូរ ខ្ដ្b
ក្លបដ្ណត ប់បbើវស
័យសំខាន់ៗ ដ្ូចជា៖ តមាេ ភាពរុងនតិវធិ ើលយនិងបរbនបោ យពាណិ ជ្ជរមម នង
ការ
តក្មងរិចចសក្ម ពាណិ ជ្រមមរបសរមុជាឱ្យក្សបតាមឧតតមានុវតន
៍អនតរជាតិ; រិចចសហក្បតិបតតិការបដ្មប
បbើររមពស់សតង់ោរអនាមយ និងភូតរមអនាម័យរបសរមពុ់ ជា; រិចចសហក្បតិបតត របបចរបទស និងការ
រសាងសមតភាព ជាពិបសសរុនងវស័យរសរិ ម;ម ការទាញក្បបោជ្ន៍ពើលន
ិតផ្ួច
បផ្ើតមខ្មសក្រវាត់និងផ្ូេវរបស់
ចិនសក្មាបការសក្មបសក្មួb និងការតភាជ ប់បរbនបោ យ; នងបធើវការសរារមរន ការខ្ចររខ្ំ bរ
ព័ត៌មាន នងការបបងតក្របមណឌ ចាប់ខ្ដ្bសមក្សប បដ្ើមបសក្មួbដ្bពា់ ណិ ជ្ជរមមបអ ច
ក្តូនិរ។ ទារ់ទង
នឹងពនធលយ រមុជានឹងbបុ បចb ឬកាតប
នាយពនធបbើទនិញ ៩០% ននទំនិញទាង
អស់ សក្មាបការនាចូbព
ក្បបទសចិន មណៈក្បបទសចនbបុ បចb ឬកាតបនាយពនធបbើទនិញ ៩៧,៥៣% ននទំនញទាងអស់ សក្មាប
ការនាចូbពរមុពជា (៩៤,៣៧% បក្កាម FTA អាសា៊ា ន-ចិន)។ ទនិញខ្ដ្bទទb
នអតាក្បបោជ្នពើពន
សូនយភាេ មៗរមមានទំនញរសរមមិ ជាបក្ចនក្បបភទ ខ្ដ្bជាទនិញនាបំ ចញសខាន់របសរមពុ់ ជា រ៏ដ្ូចជា
វាយនភណឌ ខ្សបរបជ្ើង បក្លឿងបនាេ ស់បអ ិចក្តូនរ មូ"ទ័របអ ចក្តូនរនងមា" សនើុ រង់ និងខ្មសកាប។ CCFTA
រ៏ក្លបដ្ណត ប់បbើការបbើររមពស់ការវនិ ិបោល បហយសក្មាប់ពាណិ ជ្រមមខ្ផ្របសវារមម ភាលើទាងពើរ នយb់
ក្ពមរុងការផ្តbនូ់ វរក្មិតមពសបំ់ ផ្តុ ននការទទួb នដ្bនដ្់ លូ FTA បផ្សងបទៀតរបសមេួ់ ន។
២៥. រិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមបសររើ មុជា-រូបរ " (CKFTA) ខ្ដ្bក្តូវ នចុោះហតាបbខាបៅនងៃទើ២៦
ខ្មតុលា ឆ្ន ២០២១ នចូbជាធរមានបៅនងៃទើ០១ ខ្មធូន ឆ្ន ២០២២។ CKFTA មាន ១០ ជ្ំពរូ ខ្ដ្bបញ្ហជ រ
ពើការក្បកានខាជ បនូវចាប់ជាមូbោឋ ន ន bរខមណឌ តក្មូវរបស់ WTO ខ្ដ្bក្លប់ដ្ណែ ប់បbពាើ ណិ ជ្ជរមមទំនញ
និងបសវារមម រមជាមួយបទបបញ្ាតិតបខ្នាម សក្មាបរិចចសហក្បតិបតិតការបទវភាលើ ការក្តួតពនិតយ នងមជ្ឈតតរ
មម។ សាធារណរដ្ឋរូបរ "សនាbុបបំ ត់ពនធ ៩៥,៦% ននបនាា ត់ពនធរបស់មួនសក្មាប់ទំនញពើរមពុជា។ ពនធភាល
បក្ចើនក្តូវ នbុបបចbភាេ មៗ។ CKFTA ក្តូវ នបលរពំ ងថ្ននងជ្ំរញុ ការនាបំ ចញរបសរ់ មុពជានូវទន
ិញវាយន
ភណឌ នង
កាត់បដ្រ ខ្សបរបជ្ើង កាបូប នងបក្លឿងបនាេ 0ស់ ឧបររណ៍ បអ ច
ក្តនិរ បៅស៊ាូ ផ្bតផ្ិ bវារវើ បបរម
និងទនិញរសរមមជាបក្ចនក្បបភទ (សាច់ បពាត ដ្
ូង កាបហវ ខ្ផ្េបឈើ បមាស ក្របសាវ យចនាើ បមៀន ថ្នន ជ្រ់ជា
បដ្ើម)។
២៦. រិចចក្ពមបក្ពៀងភាពជានដ្លូបសដ្រិចចទូbទូលាយរមុពជា-អារា" ប់រម (CEPA) ក្តូវ នចុោះហតាបbខា
បៅនងៃទើ៨ ខ្មមិងុនា ឆ្ន ២០២៣ និងចូbជាធរមានបៅនងៃទើ៣១ ខ្មមររា ឆ្ន ២
០២៤ ។ វស
័យសំខាន់ៗខ្ដ្b
មានបៅរុនងជ្ពូរ ១៨ នន CEPA ជាមួយក្បបទសអារា" ប់រម
លឺការbុបបំ ត់ពនធលយ (៩៧,៧% ននខ្មសបនាា ត់
ពនធលយទាងំ អស់) នើតិវធិ ពនធលយខ្ដ្bមានbរខណៈសាមញ្ានងរហ័ស វធានការ TBT និង SPS ការផ្តb់ការ
រក្ំ ទដ្b់សហក្រសធុនតូច និងមធយម ការពក្ងឹងbទធភាពទទួb នទើផ្ារសក្មាប់អនរផ្តb់បសវារម
ពាណិ ជ្ជរមមតាមក្បព័នធបអ ចក្តូនរ
រមសម ិទិធបញ្ហា និងការបbើររមពស់ការវនិ បិ ោលបទវភាលើបbើវស័យនានា
ដ្ូចជា ភសុតភារ បហោឋ រចនាសមន
ធ ការបធដ្ំបណើ រ និងថ្នមពbរបរើតប ងវញ។ រមពុជារពំ ឹងថ្ន CEPA នឹងផ្តb់
ឱ្កាសបខ្នាមរុង ខ្សបរ។
ការនាបំ ចញសាច់ ក្របធ
ញ្ាជាតិ ខ្ផ្េបឈើ អាNរខ្រនចន សបមេៀរបពា
រ់ ខ្សបរបជ្ើង នងទនិញ
២៧. រមុពជាលឺជាអរទទួbផ្bក្បបោជ្ន៍បក្កាមលបក្មាង GSP របសក្ប់ បទស អូស្តសាត bើ កាណាោ
សហភាពអឺរបុ អុើសងេ ់ ជ្បុ"ន កាហារសាា ន នូខ្វbបស ង់ ន័រខ្វស សហពនធរសសុុ ើ សសើវុ តរលើ នងសហរដ្
អាបម"ររិ ។ សក្មាប់ចក្រភពអង់បលេស ក្បព័នធពាណិ ជ្ជរមមក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍ (DCTS) រពុងជ្ំនួសក្របមណ
GSP រុនងការរក្ំ ទដ្b់រំបណើ នបសដ្រិចចក្បរបបោយចើរភាពបៅរងុ ក្បបទសរពុងអភិវឌ្ឍន៍ រមទាងរមជាុ ផ្ង
ខ្ដ្រ។ ក្បព័នធអនុបក្រោះបខ្នម (កាត់បនយពនលយ ឬពនធលយបសសនូើម យ) សក្មាបការនាបំ ចញរបស មុពជា ក្តូវ
នផ្ែb់បោយក្បបទសចន ចននតបុិ សាធារណរដ្ឋបរៀហសសុ ុសាា ន តាជ្លើសាា ន សាធារណរដ្ឋរូបរ " នងក្បបទស
ឈbើ។
២៨. ការចូbបៅកានទ
ើផ្ារសហភាពអឺរុប" បោយមិនបង់ពនធ នង
រម នរូតាក្តូវ នផ្តbប់ ៅឱ្យ LDCs
រមទាង
រមុពជាផ្ងខ្ដ្រ ក្សបតាមលំនតផ្ចួ បផ្តើមអើវៗក្លប់ោ" ងបbរើ ខ្bងអាវធុ ចបតា
ងពើឆ្ន ២០០១។ បនាុ ម ន
ឆ្ន រនងមរបនោះ រមពុជា នកាេ យជាអនរទទួbផ្bពើ EBA ដ្៏សខាំ នបំផ្តុ ទើពើរ ។ បោយសារការនាបំ ចញរបស់
រមុពជាភាលបក្ចើន (៨៤%) ទទួb នការពយួរពនធបក្កាមក្របមណឌ EBA បហយអក្តាននការបក្បើក្ សក្បព័់ ន
អនុបក្រោះលមានរក្មិតមពស់ (ក្បខ្ហb ៩១%) ការនាបំ ចញរបសរមុ់ ពជាមួយចំនួនរនុងចំបណាមបើភាលបួន
រំពុងចូbបៅកានទើផ្ារសហភាពអឺរបុ " បោយមិនបងពនធនាចំ ូb។
២៩. រិចចក្ពមបក្ពៀងក្របមណឌ ពាណិ ជ្ជរមម នងការវនិ ិបោល (TIFA) ក្តូវ នចុោះហតាបbខាជាមួយ
សហរដ្ឋអាបម"ររិ រុនងឆ្ន ២០០៦ ។ TIFA ជ្ំរញុ ពាណិ ជ្ជរមម និងការវនិ ិបោលបៅវញបៅមរ និងផ្តbបវទិ់ កា
បទវភាលើបដ្មបបើ ោោះក្សាយបញ្ហា ទារ់ទងនងលយ រចចសក្មបសក្មួbពាណិ ជ្រមម និងរមមសទិ ិបធ ញ្ហា ។ ក្បបទស
ទាង
ពើរបនតទំនារ់ទន
ងបក្កាមក្របមណឌ បនោះ។ រមុពជា នកាេ យជាអនរទទួbផ្bក្បបោជ្ន៍បក្កាមក្បពន
ធ GSP
របស់សហរដ្ឋអាបម"ររិ រុនងឆ្ន ១៩៩៧ និង នទទួbការអនុបក្រោះពនធរហតូ ក្តូវ នផ្តុ រំណត់បៅនងទ
ើ៣១
ខ្មធូន ឆ្ន ២០២០។ ការបនតក្បពនធ GSP ននង
រំពុងរង់ចការបធវើបសចរើតសបក្មចបៅរនុងសភាអាបម"ររ ចប
តាងពើបពbបនាោះមរ។ រុនងឆ្ន ២០២០ ការនាច
ូbរបស់សហរដ្អាបម"ររ ពរមជាុ
បក្កាមក្របមណឌ GSP មាន
ចំនួនសរុប ២,០៣ ពានលានដ្លាុ េ រអាបម"ររ
(បធៀបនឹងការនាចំ ូbសរុបចន
ួន ៦,៦១ ពាន់លានដ្ុលាេ រ
អាបម"ររិ ) ខ្ដ្bបធឱ្
យរមុជា
កាេ យជាអនរទទួbផ្bក្បបោជ្ន៍ពើក្បព័នធ GSP ធជា
ងបលទើបន។
៣០. រមុពជា នចុោះហតាបbខាបbើរិចចក្ពមបក្ពៀងបbើរដ្ំបូងរបស់មួេនសក្មាប់ការbុបបំ ត់ការយរពន
ក្តួតរន ជាមួយក្បបទសសងាបុរ ើនិងក្បបទសចិន រនុងឆ្ន ២០១៦។ ចប់តាងពើបពbបនាោះមរ រចចក្ពមបក្ពៀងbបុ
បំ ត់ការយរពនធក្តួតរន នចូbជាធរមានជាមួយសមាជ្ិរអាសា៊ា នដ្នទបទៀត (ក្បបទសក្ប៊ាុយបណ
ោរូសា ម ក្បបទសឥណូឌ បណសើុ ក្បបទសនង ក្បបទសបវៀតណាម និងក្បបទសមា" ប ស)ើុ ផ្ងខ្ដ្រ រ៏ដ្ចូ ជា
សាធារណរដ្ឋរូបរ " និងហុងរុងក្បបទសចន
។ ការផ្តb់សចច បនបbរិើ ចចក្ពមបក្ពៀងជាមួយតបន់រដ្
bពិបសស
មា" កាវននសាធារណរដ្ឋក្បជាមានតចន (Macau SAR) និងតួរលើ រំពងុ ដ្ំបណើ រការ បហយ
រមុពជារពុង
ពិចរណាបbើការចរចរិចចក្ពមបក្ពៀងជាមួយហb
ើពន
ឡាវ មើោ" ន់មា" រាង
ជ្បុន
មា" រុរ
នងអារា" ប់រម។
សែែរម
“UNCTAD លឺជាទើភាន រ់ងារដ្ំបូងបល រុនងការអនុវតតរមមវធិ ើជ្ំនួយបបចចរបទសរយៈបពb ៥ឆ្ន ំ បដ្ើមបរើ ក្ំ ទដ្b់ការអនុ វតតការសនារបស់រមុពជា រុនងការចូbជាសមាជ្ិរ WTO ខ្ដ្bមុំ្មានបសចរែើររើ រាយរុនងការដ្ឹរនារំ មមវធិ ើបនោះភាេ មៗ បនាា ប់ពើការចូbជាសមាជ្ិរ WTO របស់រមុពជា។ រុនងរយៈបពb ២០ឆ្ន ចំ ុងបក្កាយបនោះរមុពជា នបរៀរលរោ" ង
បជាលជ្័យនូវធនធានជ្ំនួយសក្មាប់ពាណិ ជ្ជរមមជ្ពិបសសតាមរយៈ
ក្បបោជ្ន៍ពើបទពិបសាធន៍មួេនពារ់ព័នធនឹង WTO
Trade SWAp។ រមុពជាអាចទាញយរ
នបោ យជ្ំនាន់បក្កាយ បោយហរវឹ ហនឺវ ពួរបលឱ្យបចោះបោោះក្សាយរុនងការចរចបចុចបបនន និងអនាលត រមួ ទាងំ ការ បធវើសមាហរណរមមនន AI។ ទើបំផ្ុត ធុរជ្នលឺជាអនរបធើវពាណិ ជ្ជរមម និងឈរបជ្ើងបដ្ើមបទើ ទួb នផ្bចំបណញបក្ចើន បំផ្ុត ដ្ូបចនោះវាមានសារៈសំខាន់ណាស់រុនងការបនតរុនងការចូbរមួ ជាមួយវសិ ័យឯរជ្ន រុនងការបបងើកតរមមវធិ ើ និងការ
តាមរយៈការបណុែ ោះបណាែ bអនរចរចនិងអនរបបងើកតបរb
បរៀបចំរិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមនាបពbអនាលតរុនងbរខណៈបរោិ បនន និងនិរនតរភាព។”
ឯែឧត្តរ Sven Callebaut,
ទើក្បឹរាក្រសួងពាណិ ជ្ជរម
“រមុពជាខ្តងខ្តជាអនរនាមំ ុមខ្ដ្bលិតលូរជាមុន និងជាអនរអនុវតតដ្៏បbចបធាេ ចំបពាោះការបក្បើក្ ស់ជ្ំនួយពើអងគភាព ពក្ងឹងក្របមណឌ សមាហរណរមមពាណិ ជ្ជរមម (EIF) បោយ នបងាា ញសមតាភាពរបស់មួេនរុនងការបស្តញ្ហជ ប ពាណិ ជ្ជរមមរុនងខ្ផ្នការអភិវឌ្ឍជាតិរបស់មេួន និងអនុវតតអភិក្រមក្លបដ្ណែ ប់បbើវសិ ័យពាណិ ជ្ជរមម (Trade SWAp)។ភសុតតាង នបងាា ញឱ្យបTើញថ្នរមុពជា នអនុវតតោ" ងមានក្បសិទធភាពនូវជ្ំនួយរសាងសមតាភាពដ្ មានផ្bិតភាពពើ EIF បដ្ើមបពើ ក្ងឹងវសិ ័យ អងករ សូក្ត បនសាទ ដ្ំ ូងមើ និងបទសចរណ៍ រុនងបនាោះ វសិ ័យអងករមាន ភាពបbចបធាេ បោយការនាបំ ចញអងករ នបរើនប ងើ ពើ ១៤០ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររ
លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ រុនងឆ្ន ំ ២០២២ ខ្ដ្bបធើវឱ្យរមុពជាជាប់bំោប់ថ្នន រ់ជាក្បបទសនាបំ ចញអងកររំពូbទាងំ ១០ បb
ិ រុនងឆ្ន ២ំ ០១៥ ដ្b់ ៤១៤
ពិភពបលារ។ ជាចុងបក្កាយ ភាពជាអនរដ្ឹរនារំ បស់រមុពជាបbើពាណិ ជ្ជរមមឌ្ើជ្ើងb មិន នរំណត់ក្តឹមខ្តការ បបងកើតបវទិកាពាណិ ជ្ជរមមបអ ចិ ក្តូនិរ និងភាជ ប់ក្បពន័ ធក្បតិបវទន៍លយ និងនក្បសណើ យរ៍ ុនងការជ្ួយសក្មួbដ្b់ការ
បធើវពាណិ ជ្ជរមមបbើរញ្ច ប់បបញ្ើាបុ"បណាណ ោះបទ
ខ្ងមទាងំ នផ្ែb់នូវជ្ំនួយរសាងសមតាភាពដ្b់អាជ្ើវរមមខាន តតូច បដ្ើមបបើ ក្បើក្ ស់ឱ្កាសបនោះ បហើយ EIF រ៏មានបមាទនភាពខ្ដ្b នចូbរមួ ចំខ្ណររុនងការងារបនោះ។”
ដោែ Ratnakar Adhikari,
នាយរក្បតិបតិត ននអងគភាពពក្ងឹងក្របមណឌ សមាហរណរមមពាណិ ជ្ជរមម (EIF)
-16-
ធសាស្រ្សនត នែាំដ*ើ នរបសែ
រុពជា
៣១. វឌ្ឍនភាពក្តូវ នដ្រនាំ និងពក្ងងបនប
នាា ប់តាមរយៈខ្ផ្នការអភិវឌ្ឍបសដ្រិចច-សងគមរយៈបពb
៥ឆ្ន ំ ចបតាងពើឆ្ន ១៩៩៨។ ខ្ផ្នការ៥ឆ្ន ដ្ំ ប
ូងចំនួន២ ក្តូវ នអនុវតតបក្កាមយុទសា
ស្តសតក្តើបកាណ
(១៩៩៨-២០០៣) បោយសងកតធ
ៃន់បៅបbើ៖ (i) សនភា
ព សិារភាព សនតិសុម និងសណាែ ប់ធាន ប់សាធារណៈ;
(ii) សមាហរណរមមបៅរុងសហលមនតបន់ និងអនតរជាតិ នងិ (iii) ការអភិវឌ្ឍបសដ្ឋរិចចសងម និងការកាត
បនាយភាពក្រើក្រ។ សមាជ្ិរភាពរុងអាសា៊ា ន (១៩៩៩) និង WTO (២០០៤) និងការទទួb នក្បពន
អនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរមមននទផ្ើ ារសហរដ្ឋអាបម"ររ នងសហភាពអឺរបុ លឺជាbទផ្bសខាំ ន់ននយទសាុ ស្តសត ក្តើបកាណ។
៣២. បរbបៅយុទធសាស្តសតចំនន៤ ននយុទធសាស្តសតចតុបកាណ (២០០៤-២០២៣) លរំបណើ នការងារ
សមធម៌ និងក្បសិទធភាព។ បោយអនុវតជាបួនដ្ំណារ bបផ្សងរន ផ្េូវ ទឹរ បភង នងក្បជាជ្ន លឺជាវស័យ
អាទិភាព ខ្ដ្bរំណត់របបៀបវារៈសក្មាបការអភិវឌ្ឍ។ ចំខ្ណរឯបហោឋ រចនាសមនធ ជាពិបសសការសាងសង
និងការខ្រbមែផ្ូេវងនb់ លឺជាចណុ ចសខាន់រុនង២ដ្ណារ់កាbដ្ំបងូ នងក្បជាជ្ន បពាbលឺការអភិវឌ្ឍធនធាន
មនុសស នកាេ យជាអាទភាពចមបងបៅរនុងដ្ណារកាbបនបនាា ប់បទៀត។ រនុងដ្ណារ់កាbទើ៤ ការអភិវឌ្ឍ
ធនធានមនុសស (ចតុបកាណទើ១) បផ្ទត តបbើការបbើររមពស់លុណភាពអប់រ ំ វទិ ាសាស្តសត នងបបចរវទិ ា; ការ
បណុត ោះបណាត bវជាិ ជ ជ្ើវៈ; ការបbើរមពស់សុមភាពនិងអាNរបតាម;ភ និងពក្ងឹងសមភាពបយនឌ្័រ នងការរពារ
សងគម។ រតាត ជ្ំរុញសំខាន់ៗននការបធពិពធរមមបសដ្រិចច (ចតុបកាណទើ ២) លឺការខ្រbមែខ្ផ្នរដ្ឹរជ្ញ្ូជ ន និង
ការតភាជ ប់ (ការដ្ឹរជ្ញ្ូជ ន ថ្នមពb និងបវទិកាឌ្ើជ្ើងb) ការអភិវឌ្ឍក្បភពសំខាន់ៗ នងងើមននរំបណើ ន
បសដ្ឋរិចច ការបក្តៀមមួេនសក្មាប់បសដ្ឋរចឌ្ើជ្ើងb និងបដ្ិវតតនឧសាហរមម៤.០ និងការបbររើ មពសបសវារ់ ម
ហរិ ញ្ាវតុា និងធនាររ។ ការអភិវឌ្ឍវសយឯរជ្ន នងការងារ (ចតុបកាណទើ៣) ពារព័ននឹងការបbររើ មពស់
ទើផ្ារការងារ សហក្រសធុនតូច និងមធយម និងសហក្លនភាព ភាពជានដ្លូសាធារណៈនិងឯរជ្ន និងការ
បbើររមពស់ការក្បរួតក្បខ្ជ្ង។ ចតុបកាណទើ៤ - ការអភិវឌ្ឍរម និងនិរនតរភាព - មានធាតុផ្សដ្ូចជា (i) ការ
ជ្ំរុញការអភិវឌ្ឍរសិរមម នងជ្នបទ (ii) ការពក្ងងការក្លប់ក្លងក្បរបបោយនិរនតរភាពននធនធានធមមជាត
និងវបបធម៌ (iii) ការពក្ងឹងការក្លប់ក្លងនលរូបនើយរមម នង (iv) ការធានានិរនតរភាពបរសាា ន និងការបក្តៀម
មួេនសក្មាបកា
រខ្ក្បក្បួbអាកាសធាតុ។
៣៣. យុទធសាស្តសបញ្ច បកាណ លឺជាលបក្មាងរយៈបពbខ្វងខ្ដ្bក្តូវអនុវតតជា ៥ដ្ំណារកាb រនុងរយៈ
បពb ២៥ ឆ្ន ជាមួយនងអភិ bរចច នងទំបនបរមមននសាា ប័នរដ្ជាសb។នូ ការជ្ំរញបរbនបោ យចមបង
ននដ្ំណារ់កាbទ១ (២០២៤-២០២៨) លឺជាការអភិវឌ្ឍធនធានមនុសស។ ធាតផ្ុ សបខ្នាមលឺ៖ ការបធើវពពិធ
រមមបសដ្ឋរច
ច និងការបbើររមពសកា
រក្បរត
ក្បខ្ជ្ង (បញ្ច បកាណទ២
) ការអភិវឌ្ឍវស
័យឯរជ្ន និងការងារ
-17-
(បញ្ច បកាណទើ៣) ការអភិវឌ្ឍក្បរបបោយភាពធន់ និរនតរភាព និងបរោ
បនន (បញ្ច បកាណទើ៤) នង
ការ
អភិវឌ្ឍបសដ្រ
ិចច និងសងគមឌ្ជ្
ើងb (បញ្ច បកាណទ៥) ។
៣៤. យុទធសាស្តសប
ញ្ច បកាណមានបរbបៅជាយុទធសាស្តសច
ំនួនក្ ំ បហយ
វស័យអាទភា
ពទ៥
បបចរ
វទិ ា ក្តូវ នបខ្នាមបៅអាទិភាពចនួន៤ ខ្ដ្b នរំណត់ពើមនុ (មនុសស ផ្ូេវងb
់ ទឹរ នងបភើេង)។ បរb
បំណងរមលឺបដ្មបធានានូវរំបណើ នបសដ្ឋរចចខ្ដ្bធននឹងវបិ តិតឱ្យ នរងុ
រងវង់ ៧% ជាមធយមរុនងមួយឆ្ន ។ ការ
បធវើឱ្យបរើនប ង និងក្បបសប ើ ងននការងារ ជាពិបសសសក្មាបយ
ុវជ្ន លួរខ្តក្តូវ នបបងតតាមរយៈការអប់រ
ក្បរបបោយលុណភាព និងការបណុត ោះបណាត bវជាិ ជ ជ្ើវៈ ក្សបតាមតក្មូវការទផ្ារ។ ភាពក្រើក្រនង
ក្តូវកាត
បនាយបខ្នាមបទៀត មរក្តមតចជាង ១០% ននចំននក្បជាជ្ន ជាមយនឹងវសមភាពបសដ្ឋរិចត
ិចជាងមុន និង
ក្បព័នធរពារសងគម ចណាយសក្មាបជ្
ើវភាពក្បចនំ ងៃទាបជាងមុន នងបសវាសាធារណៈកាន់ខ្តក្បបសរ។ើ
បរោកាសអំបណាយផ្bសក្មាបធ
ុររច
ច ការវនិ ិបោល នងពាណិ ជ្ជរមម នឹងក្តូវ នរក្ំ ទបោយសាា ប័ន
សាធារណៈជាមួយនឹងការពក្ងឹងសមតភា
ព និងអភ
bរិចថ្ន
ន រ់ជាតិ និងថ្នន រប់ ក្កាមជាតិ នង
អភិ bរច
ខ្ផ្នរឯរជ្នកាន់ខ្តរងឹ មា។ រមពុជារមានបរbបៅអភិវឌ្ឍបសដ្រ
ិចច-សងមក្បរបបោយនិរនតរភាព កាន់ខ្តមាន
ភាពធន់ នងបឆ្េើយតបបៅនឹងការខ្ក្បក្បb
អាកាសធាតុ ការបbើររមពស់សមភាពបយនឌ្័រ ការក្លប់ក្លង
ធនធានធមជា
តិក្បរបបោយនិរនតរភាព និងការពក្ងង
ការវនិ ិបោលសាធារណៈពារ់ពន
ធនង
ការបញ្ចញ
សារធាតុកាបូនទាប និងbហ
ូរហរិ ញ្ាវតុាបឆ្ព ោះបៅររបសដ្ឋរច
ចនបតងងមើ។
៣៥. បោយអនុបលាមតាមក្របមណឌ ខ្ដ្b នរណ
ត់បោយខ្ផ្នការបសដ្រ
ិចច-សងគមរយៈបពb៥ឆ្ន
និងយុទសាស្តសត រយៈបពbខ្វង រមពុជា នបបងើកត និងអនុវតតបរbនបោ យជារ់លារ់មួយចំនួនបៅរនុងវស័យ
អាទិភាព។ បរbនបោ យអភិវឌ្ឍនឧសាហរមម ២០១៥-២០២៥ លឺសបៅំ ខ្សងវ ររការពក្ងរមូbោឋ ន
ឧសាហរមមរបសរមពុជា និងខ្ក្បកាេ យពើការពឹងខ្ផ្ែរបbរើ មាេ ងំ ពbរមម បៅជាការពឹងខ្ផ្របbជ្ំើ នាញនិង
ចំបណោះដ្ង ខ្ដ្bរមបញ្ូច bរក្មតតបនជាមួយនងការតភាជ ប់បៅកាន់ខ្មសក្ចវារតនមេសរb។ វធានការរមមាន
ការអភិវឌ្ឍតបន់បសដ្រិចពិបសស (SEZs) និងតំបន សាហរមមបដ្ើមបទារ់ទាញការវនិ ិបោល ការបbរទឹើ រ
ចិតតសក្មាប់អាជ្ើវរមមខាន តតូចនិងមធយមបដ្មបបើ ធើវឱ្យមានbរ ៈផ្េូវការ និងទំបនបរមមើ ; ការពក្ងឹងនូវបទបបញ្ាត
ឱ្យកាន់ខ្តរងឹ មានំ ងអំបណាយផ្bដ្bរ់ ំបណើ នឧសាហរមម; និងការសក្មបសក្មbននខ្ផ្នរការអភិវឌ្ឍជ្នាញ
វទិ ាសាស្តសត នង
បបចរវទិ ា បហោឋ រចនាសមព័នធឧសាហរមម និងហរិ ញ្ាវតាុពារព
័ន។ បរbនបោ យបនោះរ
ចងុែbបងាា ញពតួនាទើននឧសាហរមម រងុ
ការបbើររមពស់វស
័យបផ្សងបទៀតដ្ូចជា រសរមម នង
បសវារមមជា
បដ្ើម។ ចាប់សតើពការវនិ ិបោល ចុោះនងទ១៥ ខ្មតលាុ ឆ្ន ២០២១ ផ្តbសម់ បទានពនធ នងការបbរើ ទរចត
ពិបសសៗដ្b់វនិ ិបោលិនរុនងក្សុរ និងបរបទសដ្ូចៗរន សក្មាប់ក្លប់សរមមភាពឧសាហរមម នងបសវារមមជា
បក្ចើន រមទាងវស័យខ្ដ្bរពុងររើ ចបក្មើនដ្ូចជា ថ្នមពbនបតង បហោឋ រចនាសមនធ សមុ ភាព បអ ច
ក្តន
ិរ/
បក្លឿងមា" សុើន ខ្ផ្នរឧសាហរមម នងការខ្រនចនរសផ្ិ b។
៣៦. តាមរយៈក្របមណឌ បរbនបោ យបសដ្ឋរិចច នង
សងម
ឌ្ើជ្ងbឆ្ន ២០២១-២០៣៥ រមុពជា
ជ្ំរុញភាពជាសហក្លិន នងការនចក្ន បឌ្ិតឌ្ើជ្ើងb បដ្ើមបបើ b រមពសន
ិរនតរភាពបសដ្ឋរិចច។ រុងរយៈបពb២
ទសវតសរច៍ ុងបក្កាយបនោះ បបចចរវទិ ាឌ្ជ្ើងb នកាេ យជាខ្ផ្នរសខានមំ
ួយននការអភវិ ឌ្ឍបសដ្ឋរិចច-សងគមបបងើកត
ឱ្កាសសក្មាប់អាជ្ើវរមមក្បរបបោយភាពនចនក្បឌ្ត បបងកើនក្បសទិ ធភាព និងផ្bតិ ភាព នងការខ្រbម
បរោកាសក្បរតក្បខ្ជ្ង។ ជ្ងឺរាតតាតសរbរូវដ្ើ -១៩ នពក្ងឹងនិនាន ការបនោះ។ រាជ្រោឋ ភិ bបមើb
បTញថ្នឌ្ើជ្ង
bភាវូបនើយរមម និងបរវិ តតរមឌ្ើជ្ងb បពាbលកា
របបងតរាជ្រោឋ ភិ bបសដ្ឋរច
ច និងសងម
ឌ្ើជ្ើងbរម ខ្ដ្bជាឧបររណ៍ រុនងការជ្ំរញវស័យខ្ដ្bរក្ំ ទដ្bកា
រអភិវឌ្ឍបសដ្រិចច-សងគមក្បរបបោយភាព
ធន់។ រុនងនយបនោះ ក្របមណឌ បនោះមានភាពក្បទារក្់ រឡាជាមួយបរbនបោ យរោឋ ភិ bឌ្ជ្
ើងbរមុពជា
ឆ្ន ២០២២-២០៣៥ ជាមយនឹងចរខុវស
័យនន“ការបបងកើតរោឋ ភិ bឌ្ជ្ើងbបដ្ើមបបើ bរើ រមពសលុ់ ណភាព
ជ្ើវភាពរបស់ក្បជាពbរដ្ឋ និងរសាងទន
ុរចត
តរបស់ពរបល តាមរយៈការផ្តb់បសវាសាធារណៈឱ្យកាន់ខ្តb
ក្បបសើរ”។ លណៈរមាម ធិការរោឋ ភ អនុវតតបរbនបោ យបនោះ។
bឌ្ជ្
ើងbក្តូវ នក្បលbន
ូវភាររិចចសក្មបសក្មួbទូទាង
ក្បបទស និង
៣៧. រមុពជាលឺជាអរនាមំ ុមមួយ និងជាអរបក្បើក្ សដ្់ ៏សរមមនូវភាពជានដ្លូននរមមវធិ ើក្របមណឌ ពក្ងង
សមាហរណរមមពាណិ ជ្ជរមម (EIF) សក្មាប់ LDCs។ ការសិរាវភាលសមាហរណរមពាណិ ជ្រ
មម (DTIS)
ជាបbើរដ្ំបូងរបស់រមុពជា ខ្ដ្bជាមូbោឋ នក្លឹោះនន IF និង EIF បៅរុនងសមាហរណរមពហុភាលើ នងការ
បស្តញ្ហជ បបញ្ហា ពាណិ ជ្រមមបៅរនុងខ្ផ្នការអភិវឌ្ឍជាតិ មានតាងពើខ្មវចិ ិឆកា ឆ្ន ២០០១ និងក្តួសក្តាយផ្ូេវ
សក្មាប់ការចូbជាសមាជ្ិរ WTO របស់រមុពជា។ ដ្ូចរន នឹងអនរទទួbផ្bក្បបោជ្ន៍ដ្នទបទៀតពើ EIF
លបក្មាងជ្នួយបដ្មបពាណិ ជ្ជរមបនបនាា ប់របសរ់ មជាុ នបរើតមរពើ DTIS និងបរbនបោ យ នង
ខ្ផ្នការសរមមភាពពារ់ពនធ។ DTIS របស់រមុពជាក្តូវ នបធបចបុ បននភាពរនុងឆ្ន ២០០៧ បោយរំណត់
ពាណិ ជ្រមមលជារាbមា" សនើុ សខាន់ំ រំបណើ នោ" ងសខាន់ និងការបធើវពពិធរមការនាបំ ចញ បដ្ើមបរក្ំ ទដ្b់
ការបធវើពិពធរមមបសដ្ឋរិចច (យុទសា
ស្តសតសមាហរណរមមពាណិ ជ្ជរមមរមុពជា-CTIS ២០០៧)។ ការបធវើបចុចបបន
ភាពជាបនតបនាា ប់នូវយុទសាស្តសសមាត ហរណរមពាណិ ជ្រមរមុពជា ២០១៤-២០១៨ (CTIS ២០១៤) - ក្តូវ
នរណត់ថ្នជាវស័យអាទិភាព៖ ការបធព
ិពិធរមទ
ើផ្ារ និងពាណិ ជ្ជរមម; រច
ចសក្មួbពាណិ ជ្រ
មម; វធា
នការ
TBT និង SPS; បរោកាសវនិ ិបោលសក្មាប់សរមភា
ពនាបំ ចញ; និងរមមសិទបញ្ហា ។ ការវភា
ល SWOT ក្តូវ
នអនុវតតបbើខ្មសក្ចវារ់តនមេនាបំ ចញសខាន់ៗ (សបមេៀរបពារ់ ខ្សបរបជ្ង រមមនសា
b នងបក្លឿងបងុំគធនុ
ក្សាb អាNរខ្រនចន ផ្bិតផ្bជ្bផ្b អងករ ដ្
ូងមើ បៅសូ៊ា បទសចរណ៍ និងផ្bតផ្bសក្តូ ) បដ្ើមប
រំណតបញ្ហា ក្បឈម នងឱ្កាស។
៣៨. រាជ្រោឋ ភិ b នបំបពញតួនាទើកាន់ខ្តរងឹ មាជាបបណើត រៗរុនងការបធើវឱ្យbមត
ននយុទធសាស្តសត
សមាហរណរមមពាណិ ជ្ជរមម បហយ CTISU ២០១៩ ខ្ដ្bក្លបដ្ណត ប់ពើឆ្ន ២០១៩ ដ្bឆ្់ ន ២០២៣ លជា
ការ
បធវើបចុបបននភាពយុទសាស្តសបពត ញបbញដ្បូងបងែសខ្ដ្់ bដ្រនាបំ ោយរោឋ ភិ b នង
ក្លប់ក្លងបោយ
-19-
រោឋ ភិ b។ ក្រសួងពាណិ ជ្រមមបចចុបបននរំពងុ បបងតក្របមណឌ បរbនបោ យពាណិ ជ្រមរមពុជាបឆ្ព ោះបៅ
ឆ្ន ២០៣០។ អភិក្រមងមើបនោះ នងារបចញពើទសសនទានរបស់ DTIS ខ្ដ្bរមុជាបក្តៀមមេួនសក្មាប់ការចរ
បចញពើឋានៈ LDC នងអនុវតតឱ្យ នបពញបbញក្សបតាមយទសាុ ស្តសបត ញ្ច បកាណដ្ណារ់កាbទើ១ បដ្ើមប
ធានា ននូវភាពធន់ខ្ផ្រ
បសដ្ឋរច
ច និងរបំ ណើ នក្បរបបោយចើរភាព។
៣៩. ក្រសួងការបរបទសនិងសហក្បតិបតតិការអនតរជាតិ នចប់បផ្តើមយុទធសាស្តសតការទូតបសដ្ឋរិចច (EDS)
បៅនងៃទើ១៣ ខ្មមររា ឆ្ន ២០២១ បដ្ើមបបើ ឆ្ើេយតបនឹងបញ្ហា ក្បឈម និងភាពមនចាសលាសខ្ដ្់ bបណាត b
មរពជ្ំងរាតតាតរូវដ្ើ -១៩ ការក្បរតក្បខ្ជ្ងរវាងមNអំណាចបសដ្ឋរចចពភពបលារខ្ដ្bបងាា ញពើភាពផ្ុយ
ក្សួយននក្បព័នធបសដ្ឋរិចចក្បទារ់ក្រឡាជាសរb និងការ ត់បង់ផ្bក្បបោជ្ន៍ននភាពអនុបក្រោះពាណិ ជ្រម
បោយសារបហតុផ្bមនខ្មនពាណិ ជ្រម។
EDS លឺជាឧបររណ៍ បុបរសរមមរុនងការបធើវសមាហរណរមមរមុពជា
បខ្នាមបទៀតបៅរុងបសដ្ឋរចចតំបន់នង
សរb បធើវឱ្យសុើជ្បក្ៅនូវរចិ ចសហក្បតិបតត របទវភាលើ និងពហុភាល
ពក្ងើរសកាត នុពbបសដ្រិចចរបសរ
មុជាព និងទាញយរអតាក្បបោជ្ន៍បពញបbញពើកាលានុវតតភាពងើមៗ ទនម
នឹងការការពារ និងបbររមពសផ្
bក្បបោជ្ន៍ជាតិសំខាន់ៗរបសរមុពជា បដ្ើមបទទួb នវបិ ុbភាព និងការ
អភិវឌ្ឍសងម។
៤០. EDS តភាជ ប់បរbនបោ យការបរបទសនិងការទូត ជាមួយនងការអភិវឌ្ឍបសដ្ឋរិចចជាត
បោយសារយុទធសាស្តសតបនោះសំបៅបbររមស
់ពាណិ ជ្រជ មមអនតរជាតិ ទារ់ទាញការវនិ ិបោលផ្ទា b់ពបរបទស
(FDI) និងការបbើររមពស់ការផ្ទេ ស់បូតរខ្ផ្រ
បទសចរណ៍ វបបធម៌ នង រឡា។ ជ្នាញខាងការទតូ បសដ្ឋរចចក្តូវ
នក្បមូbផ្ុំត នងបណុត ោះបណាត b; អាទភាពសខាំ ន់ននពាណិ ជ្ជរមមលឺការបធពិពធរមមការនាបំ ចញ (ផ្bិតផ្b
និងទផ្ារ) ការរំណតផ្bតផ្ិ b និងបសវារមង
មើៗ នងការបក្បើក្ ស់ FTAs បដ្មបព
ក្ងឹងរចចសហក្បតិបតការ
បទវភាលើ នងតំបន់។ ការបបងើកនការយbដ្ឹងអព
ើឱ្កាសវនិ ិបោល នង
ការបbើរទរ
ចិតត ខ្ដ្bមានការបរៀបច
បបសររមម និងទសសនរចចសក្មាប់វនិ ិបោលិន នង
ភាពជានដ្លូសាធារណៈ និងឯរជ្នដ្មានសកាត នុពb លឺជា
ធាតុផ្សនំ នយុទសាស្តសបដ្ើត មបបបងកើនbហូំ រនន FDI។ bទធផ្bខ្ដ្bសបក្មច នរងុ អំ ុងបពb៣ឆ្ន ដ្
ំបូង លឺជា
ធាតុចូbសក្មាបយុទសាស្តសកាត រទតូ បសដ្រ
ិចច ២០២៤-២០២៨ នាបពbខាងមុម។
សែែរម
“មុ្ំសូមបកាតសរបសើររាជ្រោឋ ភិ b និងក្បជាជ្នរមុពជា ចំបពាោះការអភិវឌ្ឍបសដ្រឋ ិចចក្បរបបោយភាពបជាលជ្័យ ខ្ដ្bជ្ំរុញបោយវសិ ័យពាណិ ជ្ជរមម ចប់តាងំ ចូbជាសមាជ្ិរ WTO រុនងខ្មតុលា ឆ្ន ២ំ ០០៤។ ចប់តាងំ ពើឆ្ន
២០០៥ ផ្bិតផ្bសរុបរុនងក្សុររបស់រមុពជារុនងន័យចររឹ (nominal terms) បរើនប ងើ ជ្ិត ៦ដ្ង មណៈ ផ្bិតផ្bសរុបរុនងក្សុររុនងមនុសសមាន រ់ នបរើនប ងើ ជ្ិត ៤ដ្ង លឺចប់ពើ ៥៥០ ដ្ុលាេ រ បៅ ២,៤៦០ ដ្ុលាេ រអា បម"ររិ ។ ពាណិ ជ្ជរមមលឺជារតាត ជ្រំ ុញដ្៏សំខាន់ននរំបណើ នបនោះ៖ រុនងរយៈបពbដ្ូចរន បនោះ បរមាិ ណពាណិ ជ្ជរមមទំនិញ និងបសវារមមរបស់រមុពជា នបរើនប ងើ ជ្ិត ៦៧០%។ ការនាបំ ចញទំនិញបលើនប ងើ បក្ចើនជាង ៧ដ្ង មណៈខ្ដ្b ការនាបំ ចញបសវាពាណិ ជ្ជរមមបរើនប ងើ ជ្ិត ៤ដ្ង។ ឥbូវបនោះ រមុពជារំពុងរពំ ឹងថ្ននឹងចរបចញពើឋានៈក្បបទស អភិវឌ្ឍន៍ តិចតួចបៅឆ្ន ២ំ ០២៧។ មុំ្សូមវាយតនមេមពស់ចំបពាោះការចូbរមួ រុនងbរខណៈសាា បនារបស់រមុពជាបៅរុនង WTO ជាពិបសសរុនងនាមជាអនរដ្ឹរនាក្ំ រុមក្បបទសអភិវឌ្ឍនត៍ ិចតួច បហយើ សូមបbើរទឹរចិតតរមុជាព ឱ្យបនតភាពជា អនរដ្ឹរនារំ បស់មួេនរុនងការរក្ំ ទក្បព័នធពាណិ ជ្ជរមមពហុភាលើ រុនងអំ ុងបពbដ្៏b ំ របនោះ។ មុំ្សូមខ្ងេងអំណរ
លុណចំបពាោះ បលារជ្ំទាវ ចម និមមb រដ្ឋមស្តនតើក្រសួងពាណិ ជ្ជរមម និងឯរឧតតមអលគរាជ្ទូត សន
ួ ក្បសិទធ ក្ពមទាង
ក្រុមការងារ ចំបពាោះការយរចិតតទុរោរ់ និងការមិតមំក្បឹងខ្ក្បងរបស់ពួរបលរុនងការរក្ំ ទ WTO និងក្បព័ន ពាណិ ជ្ជរមមពហុភាលើ។”
ដោែជាំទាវប*ឌិ ត្ Ngozi Okonjo Iweala,
អលគនាយកាិ ននអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ
“វសិ ័យវាយនភ័ណឌ របស់បយងើ ទទbួ នក្ចរទើផ្ារអនតរជាតិជាបក្ចើន និងផ្តb់ជ្ូនអនរទិញអនតរជាតិនូវទំនុរចិតត មពស់បbើការផ្គត់ផ្គង់ និងការអនុវតតការបធើវពាណិ ជ្ជរមមសតង់ោរអនតរជាតិរបស់បយងើ ផ្ងខ្ដ្រ។ វសិ ័យបនោះរ៏មានការររើ ចបក្មើនោ" ងមហមាិ បោយក្រុមហ៊ាុនខ្ដ្bមានខ្តក្បមាណក្បខ្ហb ១០ បៅឆ្ន ១ំ ៩៩៦ បពbបនោះ នររើ ដ្b់
ជាង ២០០០ ខ្ដ្bអាចនាបំ ចញរុនងទឹរក្ រ់ក្បមាណ ១២ ប៊ាើលានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ រុនងមយួ ឆ្ន ំ និងផ្bត ់ការងារជ្ូន ក្បជាពbរដ្ឋរមុពជាក្បមាណជា ១ លាននារ់ ខ្ដ្bអាចមានចំណូ bផ្គត់ផ្គង់មនុសស នក្បខ្ហb ៤ លាននារ់”។
ឯែឧត្តរឧែញ៉ា វ៉ា ន់ សដ˜៊ូ អៀង
ទើក្បឹរាក្រសួងពាណិ ជ្ជរមម និងជាក្បធានរិតតិយសននសហព័នធនិបោជ្រ និងសមាលមពាណិ ជ្ជរមមរមុពជា
-21-
៤១. រមុពជា នបងាា ញអពើរំបណើ នបសដ្ឋរិចោ" ងខាេ ង ចប់តាង
បពbចូbជាសមាជ្ិរWTO។ រំបណើ ន
ផ្bិតផ្bរុងក្សរុ សរបុ (ផ្.ស.ស) ពិត នឈានដ្bរ់ ក្មតមពសបៅ់ ឆ្ន បំ នាា បពើការចូbជាសមាជ្ិរ
បោយឈានដ្b់ ១៤,១% រុនងឆ្ន ២០០៥ បោយសារការចូbជាសមាជ្ិរ នផ្តbកា់ រជ្ំរញុ ដ្bទំនរុ ចិត
និងនាឱ្យមានការបរនប ងននការវនិ ិបោលឯរជ្ន មណៈខ្ដ្bការអនុវតតរំខ្ណទក្មង់ នជ្ំរញុ ការវនិ ិបោល
សាធារណៈ។ រយៈបពbបុនាម នឆ្ន បំ ក្កាយការចូbជាសមាជ្រ រហតូ ដ្bវប់ ិ តិតហរិ ញ្វា តាុពិភពបលារ លឺជាបពb
បវលាខ្ដ្bអក្តារំបណើ នោ" ងបbឿនននផ្.ស.ស.ខ្ដ្bបbើសពើ ៩% រុនងមយឆ្ន ។ បនាា បពវើ បិ តិតបសដ្រិចពិភព
បលារ រំបណើ ន នធាេ រ់ចុោះមេោះរុងឆ្ន ២០០៩ និង ២០១០ បុ"ខ្នតបៅបពbខ្ដ្bរំខ្ណទក្មង់បៅខ្តបនត រមពុជា
បៅខ្តអាចររាអក្តារំបណើ នផ្.ស.ស.ពតបbសើ ៥%។ អក្តារំបណើ នក្បចឆ្ន ខ្ំ ដ្bបនាា ប់មរ នបរើនប ង
ចបនាេ ោះពើ ៥,៨% បៅ ៩,១% បៅឆ្ន ២០១១-២០១៩។ បសដ្ឋរិចរមជាុ នទទbរងផ្bប"ោះពាbបោ់ យជ្ំង
រាតតាតរូវដ្ើ ១៩ ខ្ដ្bនាឱ្យផ្.ស.ស.ពតធាេ រចុោះ ៣% រុនងឆ្ន ២០២០ ប"ុខ្នតការធាេ រ់ចុោះបនោះលឺសតរនុិា ងរក្មិត
លួរឱ្យរត់សមាគ b់ដ្ូចក្បបទសបផ្សងបទៀតបទ បុ"ខ្នែ នបងើបប ងវញោ" ងឆ្ប់រហសរហូ័ តដ្b២,់ ៩% និង
៥,១% បៅឆ្ន ២០២១ នង ២០២២ បោងតាមទិនននយ
ពើវទិ ាសាា នជាតិសិាតិ (តារាងទើ១) ។ សក្មាប់ឆ្ន
២០២៣ រំបណើ ន ផ្.ស.ស. របសរ
មុជាក្តូវ នពាររណ៍ បោយមូbនិធិរបិយវតុាអនតរជាតិ (IMF) ថ្ននង
សបក្មច ននូវរំបណើ ន ៥% បហយ
ក្តូវ នរពំ ឹងថ្ននឹងបរើនប ង
ដ្b់ ៦% បៅឆ្ន ២០២៤។
គំនូសាងគនំ ូសាងទី១ កំណណើ ន ផ.ស.ស េិត ឆ្ន ២ំ ០០៣-២០២៣
16.0%
14.0%
12.0%
អត្រាកំណណើ នេតិ
10.0%
8.0%
6.0%
4.0%
2.0%
0.0%
-2.0%
-4.0%
10.G%
7.G% 8.3%
G.8% G.0%
8.8% G.1%
7.8%
8.7%
6.8% 7.4% 7.6%
7.G%
5.3% 5.3%
5.1% 5%
2.G%
2003 2004 2005 2006 2007 2008 200G 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 201G 2020 2021 2022 2023
ឆ្
-3.0%
5.8%
14.1%
ក្បភព៖ វទិ ាសាា នជាតិសិាតិ https://www.nis.gov.kh/index.php/en/national-statistical-systems/official-statistics-of-cambodia/
-22-
៤២. អក្តារំបណើ នផ្.ស.ស.ពិតជាមធយមក្បចឆ្ន រំ ុនងរយៈបពb២០ឆ្ន ំ ចប់តាងពើការចbជាូ សមាជ្ិរ
WTO លឺ ៧,១%។ ផ្.ស.ស ពិត នបរនប ង ២៩២% ចបនាេ ោះឆ្ន ២០០៤ និង ២០២៣; ខ្ដ្bមាននយថ្ន
រុនងរយៈបពbក្តមខ្ត២០ឆ្ន ំ ទំហបំ សដ្ឋរច
ច នបរនប ងបើដ្ង រងុ
តនមព
ិត ។ បៅរុនងតនមេចររ
(nominal)
ផ្.ស.ស នបរើនប ង
៧ ដ្ងរុនងអំ ុងបពbបនាោះ។6
សែែរម
បតើការចូbជាសមាជ្ិរអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ (WTO) របស់រមុពជារុនងរយៈបពb២០ឆ្ន រំ នេងមរបនោះ
នខ្រខ្ក្បការអភិវឌ្ឍបសដ្ឋរិចចរបស់ក្បបទសរមុពជា ោ" ងដ្ូចបមែច?
“សមាជ្ិរភាពរបស់រមុពជារុនងអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ (WTO) តាងំ ពើឆ្ន ំ ២០០៤ នបដ្ើរតួនាទើោ" ង សំខាន់បៅរុនងការចូbរមួ ចំខ្ណរពបនេឿនដ្ំបណើ រការននការអភិវឌ្ឍបសដ្ឋរិចចរមុពជាឱ្យកាន់រងឹ មាំ និងកាេ ងំ កាេ តាម រយៈការបធវើសមាហរណរមមសុើជ្បក្ៅបៅរុនងក្បព័នធពាណិ ជ្ជរមពម ហុភាលើខ្ដ្bខ្ផ្ែរបbើចាប់ រ៏ដ្ូចជាអតាក្បបោជ្ន៍ ទទួb នពើភាពអនុបក្រោះសក្មាប់ក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍តិចតួច។ សមាជ្ិរភាពបនោះ នកាេ យជាមូbោឋ នក្លឹោះដ្៏រងឹ មា
សក្មាប់រិចចសហក្បតិបតតិការបសដ្ឋរិចច និងអភិវឌ្ឍន៍ជាមួយបណាត ក្បបទស និងសាា ប័នជានដ្លូ ជាពិបសសការចរច បបងើកតរិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្រជ មមបសរពើ ហុភាលើ និងបទវភាលើរបស់រមុពជា សំបៅជ្ំរុញការបធើពវ ិពិធរមមបសដ្ឋរិចច និង ផ្ារភាជ ប់រមុពជាឱ្យកាន់ខ្តខាេ ងំ បៅនឹងខ្មសក្ចវារ់ផ្គត់ផ្ងគ ់ និងខ្មសក្ចវារ់តនមេសរb។ ជាមួយរន បនោះ រមុពជារ៏មាន កាតពវរិចចបធវើរំខ្ណទក្មង់បរbនបោ យ និងបទបបញ្ាតតិពារ់ព័នធនឹងពាណិ ជ្ជរមម ក្សបតាមបទបបញ្ាតិតរបស់
WTO និងបរbនបោ យ និងយុទធសាស្តសតជាតិ ខ្ដ្b នចូbរមួ ចំខ្ណរបបងើកតបរោកាសធុរៈរិចច និងវនិ
បោលអំបណាយផ្b និងពាររ ន បដ្ើមបទារ់ទាញវនិ ិបោលផ្ទា b់ពើបរបទស និងជ្ំរុញពាណិ ជ្ជរមម សំបៅធានា
រំបណើ នបសដ្ឋរចិ ចក្បរបបោយចើរភាព បរោ
ប័នន និងភាពធន់ រ៏ដ្ូចជាបbើររមពស
របក្តៀមbរខណៈសក្មាប់ការ
ចរបចញពើក្រុមក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍តិចតួចរុនងឆ្ន ២
០២៩ និងឈានបៅសបក្មច ននូវចរុខវស័យរនុងការកាេ យបៅ
ជាក្បបទសមានចំណូ bមធយមរក្មិតមពស់រុនងឆ្ន ២ មុម។”
០៣០ និងជាក្បបទសមានចំណូ bមពស់រុនងឆ្ន ២
០៥០ ខាង
ឯែឧត្តរអគគប*ឌិ ត្សភាចារយ អ៊ូន ព័នធរុនីរត្ន
ឧបនាយររដ្ឋមស្តនតើ រដ្ឋមស្តនតើក្រសួងបសដ្ឋរិចចនិងហរិ ញ្ាវតុា
6 វទ្ិ ាស្ថា នជាតិសាិតិ លៅ https://www.nis.gov.kh/index.php/en/national-statistical-systems/official-statistics-of-cambodia/
៤៣. រមាេ ងំ ដ្៏សំខានជ្ំរញុ រំបណើ ន លឺការនាបំ ចញទំនញដ្៏សបមបម
ខ្ដ្b នបរនប ងោ" ងខាេ ង
បនាា ប់ពរមពុជា នចូbជាសមាជ្ិរWTO។ ការនាបំ ចញទំនិញ នបរើនប ងរនុងអក្តារំបណើ នជាមធយម១២%
រុនងតនមពិត បហយ នបរើនប ងបសរខ្ត៩ើា ដ្ងរនុងតនមចេ ររឹ ពើ ២.៧៩៨ លានដ្លាុ េ រអាបម"ររិ រនុងឆ្ន ២០០៤
ដ្b់ ២៣.៤៧០ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ រុនងឆ្ន ២០២៣ (តារាងទើ ២)។ បោយសារការបធើវសមាហរណរមមោ" ង
រហ័សរបស់មួេនបៅរុនងបសដ្រិចចសរb និងការបមើbបTញពសារៈសខាំ ន់ននសមាហរណរមមបនោះ រំបណើ ននា
បពbអនាលតរបស់រមុពជា លពឹងខ្ផ្របៅបbវសាើ bភាពដ្ ំមយបbកាើ រររានូវសនាុោះពាណិ ជ្ជរមម និងការ
វនិ ិបោល។ បោងតាមបុលគbិរ IMF ខ្ដ្b នរត់សមាគ b់បៅរុងឯរសារងមើៗបនោះ ការខ្បងខ្ចរភូមសាស្តសត
យមានការខាតបង់ខ្ផ្នរបសដ្ឋរិចចសក្មាប់រមុជា
បោយសារការបបើរចហ
ទើផ្ារពាណិ ជ្ជរម
៤៤. ការវនិ ិបោលលឺជាចbររដ្៏សខា
ន់មយ
បផ្សងបទៀតខ្ដ្bបៅពើបក្កាយសមទ
ធរមម ផ្.ស.ស. ដ្៏រងឹ មា
បហយ
អក្តារំបណើ នរបសវា
រ៏Nរ់បដ្
ូចជាក្តូវ នពបនេឿនបោយសមាជ្ិរភាព WTO បនោះផ្ងខ្ដ្រ៖ ចំខ្ណរ
ផ្.ស.ស.ននការបបងកើតមូbធនសរុប នបរើនប ងពើ ២១,៤% បៅឆ្ន ២០០៤ ដ្b់ ៣៤,៣% បៅឆ្ន
២០២២8។ បនោះជាbទផ្bននអក្តារំបណើ នពតជាមធយមក្បចឆ្ន ក្ំ បខ្ហb ១០% រនុងអ ុងបពbបនាោះ។
bទធផ្bបនោះលមានសារៈសខាំ នបំផ្ុត បក្ពាោះវាផ្តbនូវមូbោឋ នសក្មាប់រំបណើ ននាបពbអនាលត។ សមិទធរម
ដ្៏លួរឱ្យចប់អារមណ៍ ននវនិ ិបោល នបដ្ើរទនឹាមរន ជាមួយនឹងការបរើនប ងោ" ងខាេ ងននការនាចូbទំនិញ និង
បសវារមម ខ្ដ្b នបរនប ងរនុងអក្តាជាមធយមក្បចឆ្ន ជាមធយម ១១% រនុងអ ុងឆ្ន ំ ២០០៤-២០២២។
ការបក្បើក្ ស់រុនងក្លសារ នបរើនប ងជាមធយមក្បចឆ្ន ំ ៥,៦% អក្តាពតរនុងរយៈបពbបនោះ។
7 IMF (ឆ្ែ ២ំ ០២៤), ត្បលទ្សកម្ុពជា ឆ្ែ ២ំ ០២៣ ត្បការ IV ការត្បឹកាលោបល់—លសចកតីត្បកាសព័ត៌មាន និងរបាយការណ៍ បុគ្គលិក, ឧបសម្ព័នធទ្ី
VII. ការផ្បងផ្ចកភូម្ិស្ថក្រសតលសដ្ឋកិចច៖ នលប៉ាះពាល់សត្មាប់ត្បលទ្សកម្ុពជា។ របាយការណ៍ របស់ត្បលទ្សនន IMF លលខ ២៤/៣៦ ចុះផ្ខម្ករា ឆ្ែ ២ំ ០២៤ សូម្លម្ីលលៅ៖https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/២០២៤/០១/២៩/Cambodia-២០២៣-Article-IV- Consultation-Press-Release-and-Staff-Report-៥៤៤២៧៦
8 ការគ្ណនាលដ្ឋយផ្នែកលលីទ្ិនែន័យផ្ដ្លទ្ទ្ួលបានពីវទ្ិ ាស្ថា នជាតិសិាតិ លៅ https://www.nis.gov.kh/index.php/en/national- statistical-systems/official-statistics-of-cambodia/150-national-account-new
គំនូសាងទ២ី សម្ទិ ធកម្មននការនាណំ េញ និងនាេំ ូលទនំ ញិ ឆ្ន ២ំ ០០៤-២០២៣
ោនដុោា រអាណម្រ៉េ កិ
40,000
30,000
20,000
10,000
,0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
ឆ្ន ំ
នាណេញ
នាេំ ូល
Imports
Exports
ក្បភព៖ វទ្ិ ាស្ថា នជាតិសាិតិ https://www.nis.gov.kh/index.php/en/national-statistical-systems/official-statistics-of-cambodia/
៤៥. ចប់តាងពការចូbជាសមាជ្ិរWTOមរ រមពុជា នកាេ យជាបសដ្ឋរិចចបបើរចំហរជាងមុនដ្ចខ្ដ្bូ
នបTញរងុ ចំខ្ណរននផ្.ស.ស. ខ្ដ្bតំណាងបោយពាណិ ជ្ជរមមទនិញ បោយ នឈានដ្b់ ១៣២%
រុនងឆ្ន ២០២២ បធៀបនឹង ១០០% បៅបពbចូbជាសមាជ្រ (ឆ្ន ំ ២០០៤)។ បោយឆ្ុេោះបញ្ហច ងអពើភាពររ
ចបក្មើនោ" ងឆ្ប់រហ័សននការវនិ ិបោល បហយបបើបទាោះបជាការនាបំ ចញបរើនប ងោ" ងឆ្ប់រហ័សរ៏បោយ
រមុពជាបៅមានឱ្នភាពតុbយភាពពាណិ ជ្រមមទនិញ៖ ឱ្នភាពបនោះឈានដ្bចន់ ន ២,៨ ពាន់លានដ្លាេ រ
អាបម"ររិ រុងឆ្ន ២០២៣ ឬក្បខ្ហb៨,៦% ននផ្.ស.ស. មណៈឱ្នភាពបនោះមានរហតូ ៨,៨ ពាន់លានដ្ុលាេ រ
អាបម"ររ កាbពើឆ្ន ២០២២។ ការងយចោះុ ឱ្នភាពបនោះបរតប ង បណាែ bមរពការងយចុោះោ" ងខាេ ងននការ
នាចូb បក្កាយពើក្បក្រតើភាពននបរោកាសបសដ្ឋរិចច បនាា ប់ពជ្ំងរាតតាតបៅឆ្ន ២០២១ និងឆ្ន ២០២២
នងយចុោះ។ ការនាបំ ចញ នបរើនប ង ១,៧% រនុងឆ្ន ២០២៣ មណៈការនាចំ ូbងយចុោះ ១៧,៧% រុនង
បនាោះការនាចូbោនយនតងយចុោះ ៣៥,៩% ផ្bតិ ផ្bបក្បង ៥,៣% និងសមាភ រៈកាត់បដ្រ ៧% ។
៤៦. ការនាបំ ចញទន
ិញ នឈានដ្b់ ២៣.៥៦៤ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររ រុនងឆ្ន ២០២៣ ខ្ដ្bបនោះល
មពស់ជាង ១,៧% រុនងឆ្ន ២០២២។ ផ្bតផ្bនាបំ ចញសំខាន់ៗលឺសបមេៀរបំពារ់ ខ្ដ្bតំណាងឱ្យមួយភាលប
ននចំននសរបុ (៧.៨៦៩ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ) ប"ុខ្ន
នធាេ រ់ចុោះមរក្តម
១២,៩% បបើបធៀបនឹងឆ្ន មំ ុន។
ផ្bិតផ្bសបមេៀរបំពារ់បនោះ ក្តូវ ននាមំ ុមបbើការនាបំ ចញបក្លឿងបនាេ ស់អលិគសនើ ខ្ដ្bមានចនួន ១២,៣%
(២.៨៩៨ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ) បហយជាចំខ្ណរននការនាបំ ចញមានសនុាោះខាេ ង
បំផ្ុត ខ្ដ្b នបរនប ង
៦៦,៣% បធៀបនឹងឆ្ន ២០២២។ ការនាបំ ចញសខាំ ន់ៗបផ្សងបទៀតល៖ វាយនភណឌ (២.០៤៧ លានដ្លាុ េ រ
អាបម"ររិ ) ខ្សបរបជ្ើង (១.៣៦៥ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ) បៅសូ៊ា (៥២៨ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ) រង់ (៤៩១
លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ) និងអងករ (៤៦៨ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ )។ ទើផ្ារនាបំ ចញសខាន់ៗរបសក្ប់ បទសរមុពជា
រមមាន សហរដ្ឋអាបម"ររ ចក្រភពអង់បលស អាbមឺ ង់ ជ្បនុ កាណាោ ចន នង បអសាញ ខ្បbហសរ រាង
ហូ ង់ បវៀតណាម អុើតាbើ និងតំបន់រដ្ bពិបសសហុងរងុ ននសាធារណរដ្ក្ឋ បជាមានិតចិន។ ការនាចំ ូb
មានទរក្ រ់សរុប ២៦.៣២៦ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ។ សមាសភាលសខាន់ៗ រមមាន សមាភ រៈកាត់បដ្រ
(៤.៧០៧លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ) ផ្bតផ្bបក្បង (៤.២៦២លានដ្លាុ េ រអាបម"ររិ ) សមាភ រៈសណងំ
(២.០០០លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ) អាNរ និងបភសជ្ជៈ (១.៤៥៦លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ ) និងោនជ្ន (១.២៤៧លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ )។9
ិោះ
៤៧. លណនចរនតរបសរមពុជាននតុbយភាពចណាយបងាា ញពឱ្នភាពជាក្បចំ ខ្ដ្bជាសាា នភាពធមមតា
ននក្បបទសរពុងអភិវឌ្ឍន៍ខ្ដ្bរំពងុ មានការវនិ ិបោលលួរឱ្យរត់សមាគ b់ នងររើ ចបក្មើនោ" ងឆ្ប់រហ័ស ខ្ដ្b
បណាត bឱ្យមានតក្មូវការោ" ងខាេ ងទារទងនងការនាចូbទំនិញ និងបសវារមម។ ឱ្នភាពទាងបនោះមានចបនាេ ោះ
ពើ ៦,៣% បៅ ៩,២% នន ផ្.ស.ស.រុនងចបនាេ ោះឆ្ន ២០១៤-២០២០។ ជ្ំងរាតតាតបណាត bឱ្យមានការបរើន
ប ងោ" ងខាេ ងននការនាចំ ូbទាងទំនិញ និងបសវារមម បហយនាឱ្យមានឱ្នភាពលណនើចរនតរហូតដ្bជ្ិត
៤០% ននផ្.ស.ស. រុងឆ្ន ២០២១ នង ២៥% បៅឆ្ន ២០២២។ ការផ្ទេ សបតូ់ រដ្៏សខាន់មួយ នបរតប ងបៅ
ឆ្ន ំ ២០២៣ បៅបពbខ្ដ្bលណនចរនត នងលណនមូbធន នបងាា ញពអតិបររបសើ ឹង ២,៩% ននផ្.ស.ស.។
ការផ្ទេ ស់បូតរពើឱ្នភាពបៅជាអតិបររសក្មាប់លណនចរនត និងមូbធន បោយសារការងយចុោះននឱ្នភាពពាណិ ជ្
រមមទនិញ នងការបរើនប ងននអតិបររលណនើបសវារមមខ្ដ្bភាលបក្ចនបណាែ bមរពើឥណទានបសវារមមមាន
ចរនតមពស់ រមផ្សជាមួយឱ្នភាពក្ រ់ចណូ bបឋមទាបជាងមុន និងអតិបររននក្ រ់ចណ
ូ bបនាា ប់បនសមពស់
(ក្បខ្ហb ៣,១ ពាន់លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ )។10
៤៨. រមុពជាលឺជាក្បបទសនាចំ ូbមូbធន ខ្ដ្bច ច់បដ្មបសបក្មចបរbបៅអភិវឌ្ឍន៍របស់មួេន។ រុនង
ន័យបនោះ សមតុbយលណនើហរិ ញ្ាវតុាបងាា ញពើbំហូរចូbសុទធខ្ដ្b នបរើនប ងជាអតិបរមារហូតដ្b់ ៤៩,១
ពាន់លានដ្ុលាេ រអាបម"ររ រនុងឆ្ន ២០២១ និង ២៦,៥ ពានលានដ្ុលាេ រអាបម"ររ រងុ ឆ្ន ២០២២ ប"ុខ្ន នធាេ រ
ចុោះមរក្តឹម ២,៧ ពានលានដ្ េ រ រងុ ឆ្ន ២០២៣។ bហូំ រចូbភាលបក្ចើន លឺជា FDI និងការវនិ ិបោលបផ្សង
បទៀត។ bំហូរននការវនិ ិបោលលឺភាលបក្ចនសតិា រងុ វស័យផ្bតរិ មម ជាពិបសសរងុ វស័យកាត់បដ្រ នងខ្សបរ
បជ្ើង ផ្bតផ្bបធដ្ំបណើ រ និងការបវចមចប់ ផ្bតិ ផ្bបនាោះសឡាូ និងសណង់។ ទុនបក្មុងអនតរជាតមានចំនួន
9 ធនាោរជាតិកម្ុពជា(ឆ្ែ ២ំ ០២៤) របាយការណ៍ ត្បចឆ្ំ ែ ២ំ ០២៣ និង លោលលៅសត្មាប់ឆ្ែ ២ំ ០២៤. សូម្លម្ីល https://www.nbc.gov.kh/download_files/publication/annual_rep_eng/NBC%២០Annual%២០Report%២០២០២៣%២០ Eng.pdf
10 ធនាោរជាតិកម្ុពជា (ឆ្ែ ២ំ ០២៤) ការត្តួតពិនិតយសិារភាពហ្រិ ញ្ញវតុាត្បចឆ្ំ ែ ២ំ ០២៣. សូម្លម្ីល https://www.nbc.gov.kh/download_files/publication/fsr_eng/FSR%២០២០២៣%២០ENG%២០Publish.pdf
ក្បខ្ហb ២០ ពាន់លានដ្ុលាេ រអាបម"ររ
រុង
ឆ្ន ២
០២៣ ខ្ដ្bចន
ួនទឹរក្ រ់បនោះបសមើនឹងការនាចំ ូbទំនញ
និង
បសវារមម រុងរយៈបពbក្ ពើរខ្ម។
សែែរម
បតើការចូbជាសមាជ្ិរអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ (WTO) របស់រមុពជារុនងរយៈបពb ២០ឆ្ន ំ រនេងមរបនោះ
នបbើររមពស់បរោិ កាសវនិ ិបោលរបស់ក្បបទសរមុពជា ោ" ងដ្ូចបមែច?
"សមាជ្ិរភាពរបស់រមុពជារុនងអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ (WTO) រុនងរយៈបពb ២០ឆ្ន ំ រនេងមរបនោះ ន បដ្ើរតួនាទើោ" ងសំខាន់រុនងការទារ់ទាញវនិ ិបោលផ្ទា b់ពើបរបទសមររមុពជា តាមរយៈ១)ការពបនេឿនការខ្រទក្មង របបៀបរបបពាណិ ជ្ជរមមរមុពជា ២)ការបបងើកតក្របម័ណឌ លតិយុតត អំបណាយផ្bដ្b់ការបធើវធុររិចច និងវនិ ិបោល ៣) ភាពអនុបក្រោះបផ្សងៗ ខ្ដ្bរមុពជាទទួb នរុនងនាមជាសមាជ្ិរអភិវឌ្ឍន៍តិចតួច និង ៤) ការចូbរមួ របស់រមុ ជារុនងទើផ្ារពិភពបលារ។ ការវនិ ិបោលទាងំ បនាោះ នជ្ំរុញឧសាហូបនើយរមម បបងើកនការបក្បើក្ ស់បបចចរវទិ ា បbើររមពស់ការរសាងបហោឋ រចនាសម័ពនធភសុតភាររមម និងការអភិវឌ្ឍជ្ំនាញបៅរមុពជា។ ជាbទធផ្b រតាត ទាង បនោះបធវើឱ្យការក្បរួតក្បខ្ជ្ងរបស់រមុពជាមានភាពរងឹ មាំ បបងើកតការងារ និងចំណូ bបរើនបទបងើ សក្មាប់ក្បជាពbរដ្ឋ។ បដ្ើមបធាើ នា នភាពទារ់ទាញរុងន វសិ ័យវនិ ិបោល និងការវនិ ិបោលបខ្នាមរុនងវសិ ័យអាទិភាពសំខាន់ៗ រមុពជា ន
បនតបធើវរំខ្ណទក្មង់ និងបធើវឱ្យក្បបសើរបទបងើ ននបរោិ កាសវនិ ិបោល តាមរយៈការោរ់បចញនូវចាប់សតើពើវនិ ិបោលង បៅឆ្ន ំ ២០២១។"
ឯែឧត្តរ សខុ ចិនាត ដសាភា
ឧបនាយររដ្ឋមស្តនើត រដ្ឋមស្តនតើការបរបទស និងសហក្បតិបតតិការអនតរជាតិននរមុពជា
៤៩. រុនងនាមជាក្បបទសរំពុងអភិវឌ្ឍ ខ្ដ្bមានការររើ ចបក្មើនោ" ងឆ្ប់រហ័សជាមយតក្មូវការមពស់
រុនងវស័យបហោឋ រចនាសម ធ រមពុជា នបងាា ញពើឱ្នភាពសារបពពនធជាមធយម ១,៨% ននផ្.ស.ស.រុនងមយឆ្ន
រុនងចបនាេ ោះឆ្ន ២០១០-២០១៩។ បទាោះជាោ" ងណារ៏បោយ រនុងរយៈបពb៣ឆ្ន ចំ ុងបក្កាយបនោះ អតិបររ
សារបពើពនធ នឆ្ុេោះបញ្ហច ងពើបសដ្រិចចរងឹ មាំ និងការបរើនប ងននការក្បមូbចំណូ bរបសរ់ មពុជា។ ជ្ំងរាតតាត
នផ្ទេ ស់បូតរសាា នភាពបនោះ បហយ ននាឱ្យមានឱ្នភាពក្បខ្ហb ៤,៩% ននផ្.ស.ស.រងុ ឆ្ន ២០២០ នង
៧,២% រុងឆ្ន ២០២១។ ឱ្នភាព នបនតរងុ ឆ្ន ២០២២ នងឆ្ន ២០២៣ បុ"ខ្នតម នបធឱ្យបំណុ bបរើន
ប ងខាេ ងបនាោះបទ បោយសារទទួb នហរិ ញ្ាបបទានតាមខ្បបក្បនពណើ តាមរយៈក្ រ់សនសសុទធននវស័យ
ឯរជ្នរុងក្សរដ្ធុ 11 និងក្ រ់សនសសុទធបក្ៅក្សរុ បោយសារអតិបររននសមតុbយ ជាពិបសសbហូំ រវនិ ិបោល
11 លលីកផ្លងផ្តលៅឆ្ែ ២ំ ០២១ និង ២០២២ លៅលពលផ្ដ្លត្បាក់សនសសុទ្រធ បស់វសិ ័យឯកជ្នមានភាពអវជ្ិ ជមានលដ្ឋយស្ថរឥទ្ពលិធ ននជ្ងឺំ
រាតតាតសកល កូវដ្ី -១៩ វាមានកត្ម្ិតខពស់ លធៀបនឹងភាគ្រយនននលិតនលកុែងត្សុកសរុប ផ្ដ្ល IMF បានបា៉ា នស្ថម នថ្លមានចំនួន ១៨% នន
សុទធធំៗពើបរបទស។ បណុ bសាធារណៈសរបុ តំណាងឱ្យក្បខ្ហb ៣៥% ននផ្.ស.ស. រងុ ឆ្ន ំ ២០២៣ បប
បក្បៀបបធៀបជាមធយម ៣០% សក្មាប់រយៈបពbចប់ពើឆ្ន ២០១០-២០១៨ ។12 ការបធវើសមាហរណរមមកាន់ខ្ត
សុើជ្បក្ៅរបស់រមុជាបៅរនុងបសដ្ឋរិចចសរb នកាេ យជារនាងការពារដ្៏សខាំ ន់ក្បឆ្ងនងផ្bប"ោះពាbខ្ដ្់ b
បរើតប ងពើរតាត ខាងបក្ៅ តួោ" ងដ្ូចជាជ្ំងរាតតាតរូវដ្ើ -១៩ ជាបដ្ើម។
៥០. ធនាររជាតិននរមុពជា អនុវតតរបបអក្តាបូរត ក្ រអ់ ខ្ណត ត បពាbលឺការសក្មបសក្មbបៅរុនងទផ្ារ
បូតរក្ រ់បរបទស បដ្មបរើ រាអក្តាបតូរក្ រ់រនុងបរbបៅររាសរភាពិា នងេ។ អក្តាបូតរក្ រ់ផ្ូេវការរបសធនាររ់
ជាតិននរមុពជា ក្តូវ នរណត់ជាក្បចំ បហយវាជាអក្តាបតូរក្ រ់បរbសក្មាប់វសយឯរជ្នផ្ងខ្ដ្រ។ អក្តា
បូតរក្ រ់បៅខ្តមានសិារភាពរុនងបុ"នាម នឆ្ន ចំ ុងបក្កាយបនោះ មយខ្ផ្នរបោយសារខ្តការសក្មបសក្មួbរបស់
ធនាររជាតិននរមុពជាបៅរុងទផ្ារបតូរក្ រ់បរបទស។ អក្តាបូតរក្ រ់បរៀbលឺ ៤.១១១ បរៀbរងុ មួយដ្ុលាេ រ
អាបម"ររិ ជាមធយមរុនងឆ្ន ២០២៣ ធាេ រចុោះក្តឹមខ្ត ១,៥% បបើបធៀបនងឆ្ន ២០១៩ បហយ នប ងនងេរងុ តនមេ
ពិត។ ចំបពាោះអក្តាបូតរក្ រ់បៅពារ់រណាត bខ្មររកោ ឆ្ន ២០២៤ បៅខ្តមានភាពដ្ូចរន បៅនឹងឆ្ន ២០២៣។
៥១. អតិផ្រណាសាិតរុនងរក្មិតក្លប់ក្លង នជាមធយមរុនងរយៈបពb ២០ឆ្ន ំ ចុងបក្កាយបនោះ។ ធនាររ
ជាតិននរមុពជាអនុវតតបរbនបោ យរូបយវតាុរុនងបរbបំណងររាសរភាិា ពតនមេ បដ្ើមបសក្មួbដ្bកា់ រ
អភិវឌ្ឍបសដ្រិចច រងុ ក្របមណឌ ទូbទលាូំ យននបរbនបោ យបសដ្រិចច នងហរិ ញ្ាវតុារបសរោ់ ឋ ភិ b
រមុពជា។ បទាោះបមិនអនុវតតបរbនបោ យរំណត់បរbបៅអតិផ្រណារ៏បោយ រធនាររជាតិននរមុពជា
ពាោមររាអតផ្រណាបៅជាមធយមក្បចឆ្ន តិចជាង ៥% ខ្ដ្bអាចចតទុរថ្នមានភាពសមរមយសក្មាប់
ក្បបទសរំពុងអភិវឌ្ឍន៍ តាមរយៈការអនុវតតបរbនបោ យរបិយវតុាក្បរបបោយការក្បុងក្បយត
ន។ បចុចបបន
បនោះ ឧបររណ៍ បរbនបោ យរបិយវតាុសខាំ ន់ៗខ្ដ្bបក្បើក្ សបដ្ម់ បសបក្មច ននូវសរភាិា ពនងេលឺ អក្តា
តក្មូវសក្មាប់ទុនបក្មង នងការអនតរាលមបៅរុនងទើផ្ារបូតរក្ រ់បរបទស។ រងុ ឆ្ន ២០២៤បនោះ អក្តាតក្មូវ
សក្មាប់ទុនបក្មុងរបស់ធនាររសក្មាប់របិយបណណបរបទសលឺ ១២,៥% មណៈបពbខ្ដ្bតក្មូវការសក្មាប់
រូបិយប័ណណរុនងក្សុរលឺ ៨%។ ធនាររជាតិននរមុពជាបង់ការក្ រ់រុនងអក្តា ៤,៥% ននតក្មូវការបក្មុងជា រូបិយប័ណណបរបទស បុ"ខ្នតមិនខ្មនបៅបbើ ៨% ខ្ដ្bបៅសb់ ឬបbើតក្មូវការបក្មុងជាក្ រ់បរៀbបនាោះបទ។
បសដ្ឋរិចចរមុពជាបៅខ្តពឹងខ្ផ្ែរខាេ ងបbរបយូើ បណដ្ុណ លាេ រអាបម"ររ ខ្ដ្bការណ៍ បនោះធនាររជាតិននរមុពជា ចត់
ទុរថ្នអាចរារាងំ ដ្b់ការអនុវតតបរbនបោ យរូបិយវតុាក្បរបបោយក្បសិទភាព និងសមតាភាពរបសមនួ់
នលិតនលកុែងត្សុកសរុប កុែងឆ្ែ ២ំ ០២០ និងឆ្ែ ២ំ ០២៣។ សូម្លម្ីល៖ IMF (ឆ្ែ ២ំ ០២៤), ត្បលទ្សកម្ុពជា ឆ្ែ ២ំ ០២៣ ត្បការ IV ការត្បឹកា លោបល់—លសចកតីត្បកាសព័ត៌មាន និងរបាយការណ៍ បុគ្គលិក របាយការណ៍ របស់ត្បលទ្សនន IMF លលខ ២៤/៣៦ ចុះផ្ខម្ករា ឆ្ែ ២ំ ០២៤. សូម្លម្ីលលៅ https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2024/01/29/Cambodia-2023-Article-IV-Consultation-Press- Release-and-Staff-Report-544276
12 ព័ត៌មានអំពីធនាោរពិភពលោកលៅលលីត្បព័នធអុីនធឺណិ តត្បលទ្សកម្ុពជាសូម្លម្ីលលៅ៖ https://thedocs.worldbank.org/en/doc/b991970a7f5096ab093720e27d5f0b68-0500012021/related/data-khm.pdf
រុនងការបដ្ើរតជាអរផ្តbក្ ់ ររ
មចុងបក្កាយ។ រុង
ន័យបនោះ ធនាររជាតិននរមុពជារំពុងដ្ំបណើ រការោរ
ឧបររណ៍ បរbនបោ យរបិយវតបុ ខ្នម បដ្ើមបបបងកើនក្បសទិ ធភាពបរbនបោ យរបិូ យវតដ្ុ ូចជា ការ
បចញវញ្ហា បនបក្តក្ រ់បបញ្ាើខ្ដ្bអាចចរចរ ន (NCDs) ការអភិវឌ្ឍអនតរធនាររ នង
ទផ្
ាររប
ិយវតុា នង
ការបbើររមពស់ការបក្បើក្ ស់រូបយបណណបរៀbជាតិ។13
៥២. បោយពិចរណាបbើbរខណៈននបសដ្រ
ិចខ្ច ដ្bមានក្ រដ្
ុលាេ រអាបម"ររិ រក្មិតមពស់ ការបបើរចំហ
បសដ្ឋរិចចខ្ដ្bបរត
បចញពើសមាជ្រ
ភាព WTO រ៏ នរម
ចំខ្ណរររាអតផ្
រណាផ្ងខ្ដ្រ បោយសារការធាេ រ
ចុោះននសមាព ធខ្ដ្bបណាែ bមរពើការនាចំ ូb មរបbើតនមេរុនងក្សរ បោយបបងន
ការក្បរួតក្បខ្ជ្ង និងបធ
ឱ្យទំនិញ នងបសវារមមមានតនមេbបំផ្តុ ។ បទាោះបរុ នាមជាក្បបទសនាចូbវតាុធាតុបដ្ើមរ៏បោយ ររមុជា ន
ទទួbរងនូវបខ្ក្មបក្មួbតនមេ ជាពិបសសរុនងអ ុងបពbននការបងើបប ងវញបនាា ប់ពើជ្ង
ឺរាតតាត បហយការ
បរើនប ងននផ្bតិ ភាពបៅពបើ ក្កាយអក្តារំបណើ នដ្៏បbឿនរបសមនួ់ នជ្ួយទបសា
ក តឥទិធពbបនោះ។ ដ្ូបចនោះ
បហយ រមពុជាទទួb នអក្តាអតិផ្រណាក្បចឆ្ន ជាមធយម ខ្ដ្bវាសខ្វង់ ជាបរតិ ផ្
រណាននផ្.ស.ស. លឺ ៤%
រុនងរយៈបពb ២០ឆ្ន ំ ចបតាងពការចូbជាសមាជ្ិរ WTO បក្កាមរក្មិតអតិបរមា
ខ្ដ្bធនាររជាតិចតទុរ
ថ្នមានbរណៈក្លប់ក្រន់។ បោយមិនរាប់បញ្ូច bរយៈបពb ៥ ឆ្ន ដ្ំ បូងបនាា ប់ពការចូbជាសមាជ្រ ខ្ដ្b
ក្តូវ នរំណត់បោយការបរើតប ងននវបិ តិតហរិ ញ្ាវតុាពិភពបលារ អតិផ្រណាជាមធយមក្បចឆ្ន ធាេ រចុោះដ្b២,៨%់
ជាមួយនងរក្មតមពសប ុត ៦,៧% បៅរនុង ២០១៤ និងទាប -០,៧% រងុ ឆ្ន ំ ២០២០ (តារាងទើ ៣)។ តនមេ
នធាេ រចុោះរងុ អំ ងុ បពbជ្ងរាតតាត បហយបក្កាយមរ នបរនប ង ជាពិបសសបៅឆ្ន ២០២២ ប"ុខ្នតបៅ
ពារ់រណាត bឆ្ន ២០២៣ អតិផ្រណាលសាិតបៅបក្កាម ៣% បហយបៅខ្តបនសិាតបក្កាមរក្មតបនោះបៅឆ្ន
២០២៤។
13 ធនាោរជាតិននកម្ុពជា លោលនលោបាយស្ថច់ត្បាក់ ទ្ិដ្ឋភាពទ្ូលៅ សូម្លម្ីលលៅ៖ https://www.nbc.gov.kh/english/monetary_policy/overview.php
អត្រាអតិផរណា %
គំនូសាងទី ៣៖ អត្រាអតផ
រណា (ការប្ត្របត្របល
ននអតផ
រណា GDP) ឆ្ន ២
០០៣-២០២៤
12.4%
10.1%
7.8%
6.8%
6.0%
6.7%
4.3%
4.3%
2.9%
3.8%
2.6%
2.2% 2.3% 1.9%
1.9%
2.3%
2.1% 2.3%
1.0%
0.6%
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -020.72%0 2021 2022 2023 2024E
ឆ្ន ំ
ក្បភព៖ វទិ ាសាា នជាតិសិាតិ បៅ https://www.nis.gov.kh/index.php/en/national-statistical-systems/official-statistics-of-cambodia/
សែែរម
"មុនបពbចូbជាសមាជ្ិរអងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ បយងើ សបងកតបTើញថ្ន សរមមភាពពាណិ ជ្ជរមម និង វនិ ិបោលបៅរមុពជា បៅមានរក្មិតបៅប យើ ។ ចប់តាងំ ពើរមុពជាចូbជាសមាជ្ិរ WTO រហូតមរដ្b់បចុចបបន
វស័យឯរជ្នទទួb នផ្bក្បបោជ្ន៍ជារមួ តាមរយៈ កាលានុវតតភាពធុររិចចធំបធងជាងមុន និង បរោកាស
ធុររិចចbក្ែ បបសើរជាbំោប់។ វស័យឯរជ្នមានbទធភាពររទើផ្ារទូbំទូលាយជាងមុន និងងាយក្សួbបធើវbទធរម
វតុាធាតុបដ្ើមសក្មាប់ផ្bិតរមម។ ធុររិចចរុនងវស័យសំខាន់ៗ ជាពិបសស វស័យកាត់បដ្រ វស័យរសិរមម និង
បទសចរណ៍ ទទួb នផ្bក្បបោជ្ន៍សំបូរខ្បប។ ទនមឹា នឹងបនោះ ការវនិ ិបោលបោយផ្ទា b់ពើរបរបទស កាន់ខ្តមាន
រំបណើ នជាងមុន ក្សបបពbនិងរំខ្ណទក្មង់ក្របមណឌ លត ុតតិ និងការការពាររមមសិទិធបញ្ហា ។ ការណ៍ បនោះ ន
និងរំពុងជ្ំរុញនិងទារ់ទាញវនិ ិបោលិន បរបទសបណាត រ់ទុនបខ្នាមជាបនតបនាា ប់បៅរមុពជា
បោយខ្ រ សរមមភាពធុររិចចនិងវនិ ិបោល ជាមួយបណាត ក្បបទសនានារុនងតំបន់និងសរb លឺកាន់ខ្តសរមមជាង មុន។ ជាបរៀងរាb់ឆ្ន ំ សភាពាណិ ជ្ជរមមរមុពជា ទទួbជ្ួបធុរជ្នខ្ដ្bមានចំណាប់អារមមណ៍ ទផ្ើ ាររមុពជា និងបរៀបច ក្ពឹតិតការណ៍ ធុររិចច ជាបក្ចើនបbើរបក្ចើនសារ។ និនាន ការបនោះ បនតបរើនប ងើ ជាbំោប់ ខ្ដ្bជ្ួយផ្ារភាជ ប់ធុរជ្ន
បរបទសនិងធុរជ្នរុនងក្សុរ។ លិតក្តឹមឆ្ន ២០២៤ សភាពាណិ ជ្ជរមមរមុពជា នចុោះអនុសសរណៈបោលយb
ជាមួយនដ្លូបរបទសជាង ១០០ សាា ប័ន។ បនោះបងាា ញអំពើទំនុរចិតត និង ចំណាប់អារមមណ៍ របស់វនិ ិបោលិនបរបទស ចំបពាោះរមុពជា។"
អនែឧែញ៉ា គិត្ ដរ៉ាង
ក្បធានសភាពាណិ ជ្ជរមមរមុជាព និង ជាក្បធានក្រុមក្បឹរាពិបក្រោះបោបb់ធុររិចចអាសា៊ា នសក្មាប់រមុពជា
សែែរម
“ចប់តាងំ ពើរមុពជាចូbជាសមាជ្ិរ WTO រុនងឆ្ន ២ំ ០០៤ សមាជ្ិរភាពបនោះ នបដ្ើរតនាួ ទើជាកាតាbើររបដ្ើមប
សបក្មច ននូវបរោ
ិ កាសអំបណាយផ្bសក្មាប់ធុររិចច បបងើកតការងារ និងឱ្កាសធុររិចច ទនឹាមនឹងបនាោះរ៏ នបធ ពិពិធរមមទើផ្ារនាបំ ចញរបស់រមុពជាលួរឱ្យរត់សមាគ b
សមតាភាពផ្bិតរមម ក្ពមទាងំ បហោឋ រចនាសមព័នធរូបវនត និងរំខ្ណទក្មង់ចាប់ និងសាា ប័នផ្ងខ្ដ្រ។ ការកាត
សមាជ្ិរភាពដ្៏សំខាន់បនោះ រ៏ នអនុញ្ហា តឱ្យរមុពជាបbើររមពស់ធនធានមនុសស
់ ខ្ដ្bទាងំ អស់បនោះ ននិងរពំ ុងរមួ ចំខ្ណរដ្b់រំបណើ ន
បសដ្ឋរិចចោ" ងខាេ ងំ ។ និង
បនាយអក្តាភាពក្រើក្រ
បក្កាយបនោះ និងខ្ផ្នការរបស់រមុពជារុនងការចរបចញពើឋានៈក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍តិចតួចបៅឆ្ន ២ំ ០២៩ ជាសរើខភាព ននការចូbជាសមាជ្ិរបនោះ។ សមាជ្ិរភាព WTO របស់រមុពជា លឺមានសារៈសំខាន់បធើវឱ្យសមាហរណរមមរមុពជា
និងការបរើនប ងើ លួរឱ្យរត់សមាគ b់ននក្ រ់ចំណូ bជាតិសរុបរុនងរយៈបពb ២០ឆ្ន ចំ ុង
កាន់ខ្តសុើជ្បក្ៅបៅរុនងបសដ្ឋរិចចសរb
និងតំបន
មណៈខ្ដ្bរមុពជាបនតបំបពញបរbបៅននការខ្ក្បកាេ យជាក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍បៅឆ្ន ២ំ ០៥០។”
់ ទនឹាមនឹងការក្តួសក្តាយផ្ូេវបឆ្ព ោះបៅររអនាលតដ្៏រុងបរឿង
ឯែឧត្តរ សនួ ទ្បសរធ
អលគរាជ្ទូត និងជាក្បធានសាា នបបសររមមអចិនស្តនតយន៍ នក្ពោះរាជាណាចក្ររមពុជាក្បចអំ ងគការ WTO
និងអងគការអនតរជាតិពារ់ព័នធនឹងវសិ ័យបសដ្ឋរិចច ពាណិ ជ្ជរមម បៅទើក្រុងហសខ្ឺ ណវ ក្បបទសសើវុស
“ក្ពោះរាជាណាចក្ររមុពជាមានការររើ ចបក្មើនលួរឱ្យរត់សមាគ b់រុនងរយៈបពb២ទសសវតសររ៍ នេងមរបនោះ។ ផ្bិតផ្bសរុបរុនងក្សុររបស់រមុពជាបរើនប ងើ ជាង ៣ដ្ង រុនងរយៈបពb២០ឆ្ន ចំ ុងបក្កាយបនោះ ជាមួយនឹងការ ងយចុោះលួរឱ្យរត់សមាគ b់ននរក្មិតភាពក្រើក្រ។ ការចូbរមួ ោ" ងសរមមរបស់រមុពជារុនងពាណិ ជ្ជរមមអនតរជាតិ ន ក្តួសក្តាយផ្ូេវសក្មាប់អនាលតដ្៏bក្ែ បបសើរ និងនិរនតរភាព។ ទនាឹមនឹងបនោះ សាា ប័ន UNCTAD នឹងបនតការចូbរមួ ដ្ំបណើ រជាមួយរមុពជារុនងការបឆ្ព ោះបៅររបរbបៅទាងំ បនោះ។”
ដោែជាំទាវ Rebeca Grynspan,
អលគបbខាធិការ, សននិសើទអងគការសហក្បជាជាតិសែើពើពាណិ ជ្ជរមមនិងអភិវឌ្ឍន៍
-31-
៦. សមាជិែភាព WTO នង
ែាំក*រទ្រង់ែង
ទ្សែ
៥៣. បុ"នាម នឆ្ន មំ របនោះ រមុពជា ននងរពុងអនុវតតវធា
នការនានា បដ្មបជ្ួយពក្ងឹងការចូbបៅរុនង
បសដ្ឋរិចចសរb និងបbើររមពស់ការក្បរួតក្បខ្ជ្ងរបស់មួន។ បៅរងុ វស័យបរbនបោ យពាណិ ជ្រម
រាជ្រោឋ ភិ b នោរ់បចញវធានការតាមកាbរំណត់ បដ្ើមបព
ក្ងឹងសមតាភាពក្បរួតក្បខ្ជ្ងរបស់រមុពជា និង
កាត់បនាយនងេចណាយពាណិ ជ្ជរមម។
៥៤. មុនបពbចូbជាសមាជ្រ
WTO នង
បោយពិចរណាបTញ
អពើភាពច
ច់ននការបធវើរំខ្ណទក្មង
រុនងការបបងើកតបទបបញ្តិត ុងក្សរុ ឱ្យក្សបតាមរិចចក្ពមបក្ពៀង WTO រមពុជា នោរ់បចញនូវរមមវធិ ើរំខ្ណ
ទក្មង់រយៈបពb៥ឆ្ន ំ រុនងឆ្ន ២
០០៣ ខ្ដ្bបផ្ទត តបbើការសក្មួb នងបធើវបចចុបបនភាពនតិវធិ ើពនធលយ នង
រិច
សក្មួbពាណិ ជ្រមម។ បនាា បព
ើការចូbជាសមាជ្ិរ WTO វធានការជាបក្ចើនក្តវូ នោរឱ្
យដ្ំបណើ រការ រម
ទាងការោរឱ្
យបក្បើក្ ស់ចាប់សពើលយងមើ រនុងឆ្ន ២
០០៧ ជាមួយនងការអនុមត
bមិតបទោឋ នលតិយុតតនានា
បដ្ើមបធា
នាអនុបលាមភាពននចាប់ ក្ពមទាង
រំខ្ណទក្មង់លយមួយចន
ួនបទៀត។ ខ្ផ្នការរំខ្ណទក្មងលយ
បbើរទើ២ សក្មាបការបធើវទំបនបរមម និងរច
ចសក្មួbពាណិ ជ្ជរមមនននតិវធិ ើលយ ក្តូវ នបរៀបចំប ង
សក្មាប់ឆ្ន
២០០៩-២០១៣។ ខ្ផ្នការបនោះរម
មានការបញ្ច ប់ការអនុវតតក្បព័នធស័វយក្បវតរមទ
ិននន័យលយ (ASYCUDA)
បៅក្លប់បញ្ជ រពនល
យ ខ្ដ្b នសបក្មចរុនងឆ្ន ២០១១; ការោរ់បចញក្បពនធលយសយវ័ ក្បវតតិ; ការអភិវឌ្ឍ នង
ការអនុវតតក្បព័នបញ្ជ រខ្តមួយជាតិបៅរមជាុ ; ការោរប់ ចញនូវក្បព័នធក្លប់ក្លងNនិភ័យ និងក្បព័នធ Post-
Clearance Audits; ការអនុវតតក្របមណឌ សុវតាិភាពសតង់ោររបស់អងកា
រលយពភ
ពបលារ (WCO) អនុសញ្ហ
ទើក្រុងរយូតូខ្ដ្bក្តូវ នខ្រសក្មួb; នងការពក្ងង
សមតភា
ពអនុវតតរបសអា
ជា្ ធរ បដ្ើមបក្ើ បយុទធក្បឆ្ងំ នង
ការជ្ួញដ្ូរអាវធ នងបក្លឿងបញៀនមុសចាប់។
៥៥. សមិទធផ្bសំខាន់មួយបទៀត លឺការអនុវតវត ធិ ើសាស្តសតតនមេក្បតប
តិតការ និងរ
ចក្ពមបក្ពៀងវាយតនម
ពនធលយ (CVA) របស់ WTO។ បដ្ើមបស
បក្មចរិចកា
របនោះ អងគភាពក្លប់ក្លងតនមេក្បតប
តតិការក្តូវ នបបងកើត
ប ង។ បៅបពbចូbជាសមាជ្ិរ WTO រមពុជាក្តូវ នទុររយៈបពb ៥ឆ្ន ំ បដ្មបb
ុបបំ ត់តនមេលយ
អបបបរមា។ រមុពជា នអនុវតតចប់ពើនងទើ១ ខ្មមររា ឆ្ន ២០០៩ សក្មាប់វធិ សា
ស្តស
ដ្ំបូងននការវាយតនម
ពនធលយ ខ្ដ្b នចុោះបញ្ជ ើបៅរុង CVA លឺ៖ តនមេក្បតិបតិតការ ទន
ិញដ្ូចរន នង
ទំនញក្សបដ្ៀងរន ។ ការ
អនុវតតបពញបbញនន CVA នចប់បផ្មបៅនងៃទ១ ខ្មមររា ឆ្ន ២០១១ ជាមយនឹងការបញ្ច ប់ននការបក្ប
ក្ ស់វធិ ើសាស្តសតវាយតនមតារាងតនមេសក្មាប់ក្រុមទំនិញខ្ដ្bងាយរងបក្រោះ និងមានNនភ័យមពស់ ខ្ដ្bរុនង
បនាោះរមមាន ោនយនតបក្បើក្ សរច់ នងផ្bតផ្ិ bបក្បង។ ចប់តាងពើបពbបនាោះមរ រំបណើ នភាលរយនន
Customs Clearance មានការបរន
ប ង
បោយបក្បើក្ ស់វធិ សា
ស្តសតក្បតប
តតិការតនមេ។
៥៦. សមាជ្ិរ WTO នរត់សមាគ bនូវវឌ្ឍនភាពរបសរ
មុពជារុនងរយៈបពbបុ"នាម នឆ្ន រនង
មរបនោះ
រុនងការបឆ្ព ោះបៅររការបធវើសមាហរណរមបម ពញបbញបៅរុនងក្បពនធពាណិ ជ្ជរម ហុភាលើ។ រុងដ្ណា
រ់កាb
ក្តួតពនិតយបរbនបោ យពាណិ ជ្ជរមបម bរើ ទើ១ របសរ់ មជាុ (TPR) រនុងឆ្ន ំ ២០១១ សមាជ្រនានា ន
រត់សមាគ b់ថ្ន រមុជា នបនរិចមិតមំក្បឹងខ្ក្បង បដ្មបបំបពញការសនារបសមេួ់ នចំបពាោះ WTO តាមរយៈការ
អនុមតចាប់សខានំ ់ៗមួយច ន រមមានចាប់សពតើ ើការក្លប់ក្លងពូជ្ដ្ំណាំ និងសទធិអនរបងាក តពូជ្ដ្ំណាំ និង
ចាប់សើតពើអាកាសចរណ៍ សុើវb (ចាបទា
ងពើរបនោះអនុម័តបៅរុនងឆ្ន ២០០៨) ចាប់សតើពើបទសចរណ៍ នង
ចាប់សើតពើរសយធន និងអនុក្រតយសពកាតើ
របរៀបចំនិងការក្បក្ពឹតតបៅរបស់មជ្ឈមណឌ bជាតិននមជ្ឈតការខ្ផ្នរ
ពាណិ ជ្រមម (រងុ ឆ្ន ំ ២០០៩)។ រនុងអ ុងបពb TPR បbើរទើពើររបសមួេនរុងឆ្ន ំ ២០១៧ រមុពជាទទួb ន
ការបកាតសរបសើរចំបពាោះការបនតមិតមំក្បឹងខ្ក្បងរបស់មួេនបដ្ើមបបញ្ច ប់ការអនុវតតការសនារបសមេួ់ នចំបពាោះ WTO។
បៅទើបំផ្ុត រមុពជា នអនុមតចាបមួយចំនួនបខ្នាមបទៀតខ្ដ្bរមមាន ចាប់ស bទធរមសាធារណៈ ខ្ដ្b
នអនុម័តរុនងខ្មមររា ឆ្ន ២០១២ បហយបៅឆ្ន បំ នតបនាា ប់បទៀត ចាប់សពកាើត រក្លប់ក្លងថ្នន រសរមិ ម នងជ្
រសិរមម (ឆ្ន ២០១២); ចាប់សពើមា" រសមាគ bភូ់ មសាស្តសត (ឆ្ន ២០១៤), ចាប់សើ ើការធានារា" ប់រង (ឆ្ន
២០១៤) ចាប់សតើពើទូរលមនាលមន៍ (ឆ្ន ២០១៥) និង ចាប់សពើតើ សមុ ភាពសតវ នងផ្bតរិ មមសតវ (ឆ្ន
២០១៦) រុនងចំបណាមចាបដ្នទបទៀត។ លួរឱ្យរត់សមាគ bផ្
ងខ្ដ្រថ្ន រមុពជា នយb់ក្ពមបbើអនុសញ្ហ
អនតរជាតិសពើរមមសទិ ញ្ហា ជាបក្ច រមទាង
អនុសញ្ហា រយូតូខ្ដ្bក្តូវ នខ្រសក្មb (ឆ្ន ២០១៤) ខ្ដ្bផ្តb់
រិចចសក្មួbពាណិ ជ្ជរមមបខ្នាមបទៀត ពធ
ើសារមា" ក្ឌ្ើដ្សតើពការចុោះបញ្ជ ើមា" រសញ្ហា អនតរជាតិ (ឆ្ន ២០១៥)
សនធិសញ្ហា សហក្បតបតិតការ " តង់ (ឆ្ន ២
០១៦) និងរិចក្ច ពមបក្ពៀងទើក្រុងឡាបអ សតើពើការតមកb់ជាអនតរជាត
ននលំនូរឧសាហរមម (ឆ្ន ២០១៧)។ សមាជ្ិរ នសាវ លមន៍ចំបពាោះរិចម
ិតមំក្បឹងខ្ក្បងរបស់រមុពជារុងរំខ្ណ
ទក្មងលយ និងការអនុបលាមតាមbរម
ណឌ តក្មូវរបស់ WTO បbើ TBTs ដ្ូចខ្ដ្b នក្ពមបក្ពៀង បៅបពb
ចូbជាសមាជ្រ។ រមុពជាសនាបធកា
រោ" ងជ្ិតសទធជាមយសមាជ្រទាង
អស់ បដ្ បបនតខ្រbមែបរោកាស
ធុររិចចរបសមួេន និងបំបពញកាតពរ
អនតរជាតិ រុនងបរbបំណងទារទា
ញវនិ ិបោលិនបខ្នាមបទៀត បbើរ
រមពស់ជ្ើវភាពរស់បៅ នងកាត់បនយ
ភាពក្រើក្រ។
៥៧. រុនងរយៈបពbបុនាម នឆ្ន ងំ មើៗបនោះ ចាប់ និងបទបបញ្ត
តិជាបក្ច ក្តូវ នបធវើបសចរើតក្ពាងបដ្មបខ្ើ រ
bមែបរោកាសសក្មាបពាណិ ជ្រមម និងការវនិ ិបោល។ ចាប់សពតើ ើអាជា្ បណណបញ្ហជ សក្មាប់សមុ ភាព
សាធារណៈអនុញ្ហា តឱ្យរមុពជាអនុវតតវបិ សាធនរមរិចចក្ពមបក្ពៀង TRIPS ទារ់ទងនឹងសមភាុ ពសាធារណៈ
ខ្ដ្b នចូbជាធរមានរុនងឆ្ន ២០១៨។ ចាប់សពើើត ពាណិ ជ្ជរមមតាមក្បពនធបអ ចក្តូនិរ ក្តូវ នអនុមតបៅ
ឆ្ន ២០១៩ នងចូbជាធរមានបៅឆ្ន ២០២០។ ចាប់សើ ើការក្បរួតក្បខ្ជ្ង នចូbជាធរមានបៅរុនងខ្ម
តុលា ឆ្ន ២០២២ បហយអនុវតតចំបពាោះបុលគbទាងអសខ្ដ្់ bបធវើសរមមភាពអាជ្ើវរមម ឬសរមមភាពណាមួយ
ខ្ដ្bរក្ំ ទសរមភា
ពអាជ្ើវរមម ខ្ដ្bរារាង រតឹ តបត
ឬបងូខចតនមេននការក្បរួតក្បខ្ជ្ងបៅរុងទផ្
ាររុនងរមុពជា
បោយមិនលិតពរ
ខ្នងខ្ដ្bសរមភាពបនោះបរើតប ង
ប យ។ ចាប់បនោះមានបរៀបរាបពើសរមភា
ពមុសចាប
ខ្ដ្bរារាង រតឹ តបត
ឬបងូចការក្បរួតក្បខ្ជ្ង ខ្ដ្bរម
មាន ការក្ពមបក្ពៀងខ្មសបដ្រ (ការរំណតតនមេ នងរច
ក្ពមបក្ពៀងរណ
តបរមាណ ការខ្បងខ្ចរតំបន់ នង
អតងិជ្ន។b។) និងការក្ពមបក្ពៀងខ្មសឈរ (ការbរ
តាមbរខមណឌ ) រដ្
ូចជាសរមភា
ពបbកា
រក្លប់ក្លងទើផ្ារបោយមុសចាប់។ ចាប់បនោះNមឃាតកា
ររមផ្ស
អាជ្ើវរមមខ្ដ្bមាន ឬអាចមានឥទធិពbរុនងការទបសាក ត់ រតឹ តបត ឬបងចូ តនមេននការក្បរតក្បខ្ជ្ងបៅរងុ
ទើផ្ារ។ ចាប់សើតពើការការពាររុរខជាតនិងភូតរមអនាម័យ ក្តូវ នក្បកាសឱ្យបក្បើក្ សបៅ់ រុងន ខ្មឧសភា ឆ្ន
២០២២ និង នជ្ូនដ្ណឹ ងបៅ WTO រុ ខ្មឧសភា ឆ្ន ២០២៤។14 ចាប់បនោះមានបរbបំណងក្លប់ក្លង
សុមភាពរុរជាតិ ធានាសនតិសមុ បសបៀង នងការខ្ងររាលណុ ភាព និងសវតិាុ ភាពននផ្bតិ ផ្bរសរមម។ ចាប
បនោះរ៏មានបរbបំណងរុងការសក្មបសក្មួbពាណិ ជ្រមម នងការដ្រជ្ញ្ូជ នររជាុ ត ងផ្bតផ្ិ bររុ ខជាត
ឆ្េងកាត់ ក្ពមទាងបធឱ្យមានសមដ្ុុ មនយរមមននបទបបញ្ាតអនាមយ បៅតាមសង់ត ោរអនតរជាតិខ្ដ្b ន
អនុមត
បោយអនុសញ្ហា អនតរជាតិសព
ើការការពាររុរខជាតិ។
៥៨. ការអភិវឌ្ឍងើមៗដ្៏សំខានមួយបដ្ើមបបើ bររមពើ សការវន់ ិ ិបោល និងរំបណើ នបនាោះលឺ ចាប់សពើើែ វនិ ិបោល
ងមើ ខ្ដ្bក្តូវ នអនុវតតបៅរុងខ្មតុលា ឆ្ន ២០២១។ អនុក្រតយបbម ១៣៩ ខ្ដ្bក្តូវ នអនុមត
រុនងខ្មមងុនា
ឆ្ន ២០២៣ នអនុញ្ហា តឱ្យមានការអនុវតតបពញបbញននចាប់ ជាពិបសសពនធបbក្ រើ ំណូ b និងកាតពវរច
ផ្ទា b់មួេន រដ្ូចជាការជ្ំរញុ ការបbរទឹើ រចិតតខ្ផ្ររbស់ សក្មាបលបក្មាងវនិ ិបោលខ្ដ្bមានbរណ
ៈសមបត
ក្លប់ក្រនងមើ (QIPs) ដ្ូចមានខ្ចងបៅរងុ ចាប់។ QIPs លឺជាលបក្មាងខ្ដ្bជ្ំរញឱ្ុ យមានការបរនប ងននការ
នាបំ ចញ ឬសរមមភាពរក្ំ ទខ្ដ្bអាចបណាត bឱ្យមានការនាបំ ចញមពស់ជាងមុន។ លបក្មាងតក្មង់ទិសរុនងក្សុរ មួយចនួន អាចក្តូវ នចត់ទុរថ្នជា QIPs ផ្ងខ្ដ្រ។ ការបbើរខ្bងពនធបbើក្ រ់ចំណូ bអាចក្តូវ នផ្តb់
បៅឱ្យ QIPs រហូតដ្b់បៅក្ បួនឆ្ន ំ ជាមួយនង
រយៈបពbបbើរខ្bងអាក្ស័យបbវើ ស
័យននសរមមភាព នងថ្ន
បតើសរមមភាពវនិ ិបោល QIPs សាតិ រុនងវសយបបចចរវទិ ាមពស/ម់ ធយម ឬទាប។ បនាា បព
ើរយៈបពbបbើរខ្bងក្តូវ
នបញ្ច ប់ ក្ រ់ចណូ bក្តូវ នបង់ពនធរនុងអក្តាកាតបនយ បុ"ខ្នតបរើនប ងបនត មងៗសក្មាប់រយៈបពb
ក្ មួយឆ្ន បខ្នាម។ រងុ អ ុងបពbននការបbរើ ខ្bងបនាោះ QIPs ខ្ដ្bក្តូវ នតក្មង់ទិសសក្មាប់ការនាបំ ចញ
រ៏ក្តូវ នបbើរខ្bងពើពនធលយ និងអាររបbើការនាចូbធាតុចូb សមាភ រៈសណងំ ់ និងឧបររណ៍ ផ្bតរម
សក្មាប់បក្បើក្ ស់រុនងខ្មសក្ចវារ់ផ្bត
រម។ QIPs ខ្ដ្bក្តូវ នតក្មងទិសរនុងក្សរុ ក្តូវ នបbរ
ខ្bងព
កាតពរិចចពនធបbសមាើ ភ រៈសណំ ង់ នងឧបររណ៍ ផ្bតិ រមម។ QIP រ៏ទទួb នអតាក្បបោជ្ន៍ពអា
ររអក្តា
សូនយបbើវតុាធាតុបដ្មសក្មាប់ផ្bតរមមរងុ ក្សរុ ខ្ដ្bបក្បើសក្មាបការអនុវតត QIP។ ក្បកាសបbម ៣១៣
សហវ.ក្បរ.អពដ្ ចុោះនងៃទ១០ ខ្មឧសភា ឆ្ន ំ ២០២៤ ផ្តbនូ់ វការបbរើ ទរចតតបខ្នម
សក្មាប់ QIP ខ្ដ្b
ពក្ងើរសរមមភាពវនិ ិបោលរបសមួេនរនុងទក្មង់ណាមួយ (EQIP)។ ការបbរទរើ ច ពនធចប់បផ្ើតមបៅបពb
ខ្ដ្b EQIP បបងកើតក្ រ់ចណូ b EQIP ដ្ំបូងរបសមួ់ បហយមានអក្តាបbរើ ខ្bងជាភាលរយ ពអ
ក្តាពនធបbើ
14 ឯកស្ថរ G/SPS/N/KHM/១ ចុះនថៃទ្ី១៤ ផ្ខឧសភា ឆ្ែ ២ំ ០២៤ របស់ WTO
ក្ រ់ចណូ b ខ្ដ្b នលណនាជាសមាមាក្តននបដ្ើមទុន EQIP ខ្ដ្b នបណាត រ់ទុន ខ្ចរឱ្យបដ្មទនុ សរបុ
ខ្ដ្b នវនិ ិបោល ខ្ដ្bការបbើរទឹរចិតក្ត តូវ នផ្តb់ខ្តបbើការវនិ ិបោលងបុ"បណាណ ោះ។
៥៩. បៅឆ្ន ំ ២០១៩ វធា
នការបខ្នាមបទៀតបដ្មបស
ក្មួbពាណិ ជ្រ
មម និងបបងកើនការក្បរួតក្បខ្ជ្ងក្តូវ
នក្បកាសបោយ សដរតចអគគរហាដសនាបត្ីដត្ដជា ហុន កសន អត្ីត្នាយែរដារស្រ្នតី។
វធានការទាងបនាោះរម
មានការbុបបចbភាន រ់ងាររមុពជានាវាចរ "កាសាប" ការដ្រតួនាទ
ធការរ ចរបសអ់ ល
នាយរោឋ នការ
ុងក្តូbបចញពើតំបន់ក្តួតពិនិតយនាបំ ចញនាចូb ការបញ្ឈប់ការបចញវញ្ហ
ា បនបក្តបញ្ហជ រ់ក្បបទស
ក្បភពបដ្មននទន
ិញ (CO) សក្មាប់ការនាបំ ចញទនិញ bោះុ ក្តាខ្តក្បបទសនាចូbទាមទារ នង
ការកាតប
នាយ
នងេដ្ឹរជ្ញ្ូជ ន នង
នងេបសវាទាងបៅរពង់ខ្ផ្សយវ តភំនបពញ និងរំពង់ខ្ផ្ក្រុងក្ពោះសហ
៦០. បៅខ្មររកោ ឆ្ន ២០១៩ រមជាុ
នចប់បផ្ើតមអនុវតតក្បព័នធបញ្ជ រខ្តមយ
ជាតិ (CNSW) របស់មួន
បដ្ើមបអនុញ្ហា តឱ្យពាណិ ជ្ររអាចោរ់បសឯ
រសារតាមក្បព័នធបអ ចក្តនិរសក្មាបកា
រនាចូb នងនាបំ ចញ
រុនងការទទួb នអាជា្ បណណ bមតិ អនញ្ហុ ា ត វញ្ហ
ា បនបក្ត នងឯរសារបផ្សងៗបទៀត។ CNSW ក្តូវ នភាជ ប់
បៅក្បព័នធលយ ASYCUDA។ ដ្ំណារកាbអនុវតដ្ំបូងនន CNSW ក្លបដ្ណត ប់បbើទើភាន រងារអនតរក្រសួង
ចំនួនក្ ៖ អលគនាយរោឋ នលយ និងរោឋ ររ (GDCE) ក្រសងពាណួ ិ ជ្ជរមម (MOC) ក្រុមក្បឹរាអភិវឌ្ឍន៍រមុពជា
(CDC) ក្រសួងសុខាភិ b (MOH) នងអតើតក្រសងឧសាហរមួ ម និងសបិ បរមម (MIH); ភាន រ់ងាររោឋ ភិ b
ទាងបនោះចប់បផ្ែើមដ្ំបណើ រការ និងអនមុ ័តរមមវធិ ើបៅរុ បលហទំព័រដ្ូចរន ។ រាជ្រោឋ ភិ b ននិងរំពុងពក្ងើរ
ការក្លបដ្ណត ប់ដ្b់ភាន រ់ងាររោឋ ភិ bខ្ដ្bមានបទបបញ្តតិបផ្សងបទៀត។ បចចុបបនន CNSW រំពងុ សតិា រងុ
ដ្ំណារ់កាbទើ៣។ ជាមួយនងវសាbភាពននការសក្មួbពាណិ ជ្ជរមមជាមួយបណាត ក្បបទសអាសា៊ា ន រមុពជារ
នចូbរមរនុងក្បព័នបញ្ជ រខ្តមយអាសា៊ា ន (ASW) ខ្ដ្bអាចឱ្យការបញ្ូជ នរនុងរយៈបពbខ្តមួយនូវទិនន័យ
ដ្ំបណើ រការពត៌មាន និងការសបក្មចចិតសក្មាប់ជ្ក្មោះបញ្ជ ើនងក្បកាសពនធលយ រងុ ចំបណាមក្បបទសសមាជ្ិរ
អាសា៊ា ន។ តាមរយៈ ASW រមុពជា ននិងរំពុងផ្ទេ ស់បូតរជាមួយរដ្ឋសមាជ្ិរអាសា៊ា ននូវឯរសារតាមក្បពន
បអ ចក្តនិរដ្ចូ ជា វញ្ហា បនបក្តននបដ្ើមរំបណើ តទនិញ និងរិចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្រម និញអាសា៊ា ន
(ATIGA) ទក្មង់ D ចប់តាងពើខ្មររោ ឆ្ន ំ ២០១៩ រដ្ូចជាឯរសារក្បកាសលយអាសា៊ា ន (ACDD) ចប់
តាង
ពើខ្មធូន ឆ្ន ំ ២០២០។ រាជ្រោឋ ភិ bបក្រងបធវើ សមាហរណរមម CNSW ជាមួយ ASW។
៦១. វឌ្ឍនភាពរុនងការអនុវតរិចចក្ពមបក្ពៀងសពើរិចចសក្មួbពាណិ ជ្រ
មម ក្តូវ នោរ់ឱ្យអនុវតត។ បៅ
ខ្មបមសា ឆ្ន ២០២៣ រមពុជា នោរ់បចញនូវបទបបញ្ត
តិបដ្មើ បោ
រ់ឱ្យដ្ំបណើ រការរមមវធិ ើក្បតិបតររបសដ្ឋរច
15 នថាលសវាទាងំ លនាះ រម្ួ មាន នថាលសវាត្គ្ប់ត្គ្ងស្ថា នីយ (THC) ផ្ដ្លត្តូវបានកាត់បនាយម្កត្តឹម្ ៥ ដ្ុោា រអាលម្៉ារកិ /TEU នថាបនុទកអតុលយភាព កុងតឺន័រ (CIC) ម្កត្តឹម្ ១០០ ដ្ុោា រអាលម្៉ារកិ ចប់ពី ១២០ ដ្ុោា រអាលម្៉ារកិ សត្មាប់កុងតឺន័រកង់ ២០ និងម្កត្តឹម្ ២០០ ដ្ុោា រអាលម្៉ារកិ ចប់ពី ២៤០ ដ្ុោា រអាលម្៉ារកិ សត្មាប់កុងតឺន័រកង់ កង់ ៤០ នថាដ្ឹកជ្ញ្ូជ នតាម្ម្ហាសម្ុត្ទ្ (OFC) ត្តូវបានកាត់បនាយ ៥០% និងនថាបនុទក Bunker លៅត្ោអាសនែ (EBC) ត្តូវបានលុបលចល។
(AEO)។ រមមវធិ ើ AEO ផ្តb់អតាក្បបោជ្ន៍មួយចំននដ្b់ AEOs រមទាងក្បក្ពតរមមជាអាទិភាពទាងរុនងការ
បរៀបចំឯរសារ និងនើតិវធិ ជ្ក្មោះបញ្ជ ើលយ ប"ុខ្នតក្តូវបធើវតាមបរbការណ៍ ចូbមនុ -បចញមនុ រនុងចំបណាម
AEOs; ការបbើរខ្bងនើតិវធិ ើបផ្ាៀងផ្ទា ត់ជាមុន មុនបពbជ្ក្មោះបញ្ជ ើលយ ដ្ូចជាការវាយតនមេចណាតថ្នន រពនធ ឬ
ក្បភពបដ្ម; ការបញ្ច ប់ការជ្ក្មោះបញ្ជ ើលយមុនបពbការមរដ្bនន់ ទំនញ
bទធភាពននការជ្ក្មោះបញ្ជ ើទន
ិញបៅ
បរbបៅ ឧទាហរណ៍ បៅឃាេ ងខ្ដ្bជាប់ពនធលយ រខ្នេងសរទុតុ របបណាត ោះអាសនន ឬរខ្នងផ្ទា b់មួន
របស់
ក្រុមហ៊ាុន; bទធភាពននការបសើនសុំការអនុញ្ហា តឱ្យនាចូb នាបំ ចញ ឬឆ្េងកាត់បោយផ្ទា bបៅ់ ក្ចរក្តត
ពនិតយ
លយ ជ្ំនួសឱ្យទសាន រ់ការរណាត bននអលនាយរោឋ នលយនិងរោឋ ររ (GDCE); អាទិភាពរុនងនតិវធិ ើជ្ក្មោះបញ្ជ
លយបផ្សងបទៀតខ្ដ្bរំណត់បោយGDCE; ការបbើរខ្bងពកាតពរិចចបសនរុក ងតន័រ និងកាត់បនាយការក្តត
ពិនិតយផ្ទា b់បោយអនុបលាមតាមបរbការណ៍ ក្លប់ក្លងNនិភ័យ; ការអនុញ្ហា តឱ្យជ្ក្មោះទំនិញមុនបពbទូទាត
ពនធលយ។ អរទទួbផ្bពរមមវធិ ើ AEO រ៏អាចទទួb នអតាក្បបោជ្ន៍បផ្សងៗពើការចុោះហតាបbខាបbរិើ ច
ក្ពមបក្ពៀងទទួbសាគ b់រន បៅវញបៅមរជាមួយរដ្ឋ bលយរបសក្ប់ បទសបផ្សងៗបទៀតផ្ងខ្ដ្រ។
៦២. លិតក្តមចុងខ្មមិង
ឆ្ន ២០២៤ រមពុជា នអនុវតតវធានការរិចចសក្មួbពាណិ ជ្រ
មមចនួន ៣៣
ខ្ដ្bបឆ្េើយតបបៅនិងចំនន ៩២,៩% ននការសនារនុងក្បបភទ A, B និង C ជាមយ
នឹងការរំណត់បពbបវលា
ចប់ពើខ្មរុមភៈ ឆ្ន ំ ២០១៧ ដ្b់ខ្មធូន ឆ្ន ំ ២០២៥។ វធានការមានចំនួន ៥ ខ្ដ្bសា រុនងដ្ំណារ់កាbរពុង
អនុវតតខ្ដ្bទាងអសបនា់ ោះបៅរនុងក្បបភទ C ខ្ដ្bមានដ្ូចជា៖ ការបបងើកតបញ្ជ រខ្តមួយសក្មាប់ការនាចំ ូbនង
ការនាបំ ចញ ការដ្រទនិញឆ្ងកាត់ ទំនញខ្ដ្bអាចឆ្ប់មចូ លណុ ភាព ដ្ំបណើ រការនើតិវធិ មុនបពbទំនិញមរ
ដ្b់ និងរិចចសហក្បតិបតិតការរបសទើភាន រ់ងារតាមក្ពំខ្ដ្ន។ ការសនាទាង
បនោះក្តូវ នរពំ ង
ថ្ន នង
ក្តូវ ន
អនុវតតោ" ងបពញបbញក្តមនងទើ៣១ ខ្មធូន ឆ្ន ២
៦៣. bំហូរពាណិ ជ្រមម និងព័ត៌មានរ៏ក្តូវ នទទួbអតាក្បបោជ្ន៍ផ្ងខ្ដ្រពកា
របបងតថ្នន bផ្ទេ សបូ់ តរ
ទិនននយរមជាុ (CamDX) ខ្ដ្bជាការផ្ទេ សបូ់ តរទិនន័យរម និងក្បរបបោយវមិ ជ្ឈការរវាងក្បព័នធពត៌មានវទិ ា
សក្មាប់ការផ្តb់បសវាតាមសតង់ោរ និងសុវតិាភាព ខ្ដ្bធានាឱ្យមានអនតរក្បតិបតតិការរវាងភាលើផ្ទេ ស់បូតរទននន័យ
បផ្សងៗរន ។ CamDX មានបរbបៅអនុញ្ហា តឱ្យមានភាពងាយក្សួbរុនងការចូbបក្បើទិនន័យននក្បព័នធរបស់
រាជ្រោឋ ភិ b មណៈបពbខ្ដ្bធានា ននូវសុវតាិភាព នងិ ភាពជាមាច ស់ននទិននយ។ រមពុជារ៏ នបបងើកត និង
ខ្រbមែការតមកb់ឯរសារតាមក្បពនធបអ ចក្តូនរសក្មាប់ពាណិ ជ្ជសញ្ហា ផ្ងខ្ដ្រ។ រំខ្ណទក្មង់បផ្សងបទៀត
បដ្ើមបខ្ើ រbមបរោកាសធុររចចរមមាន ការអនុវតខ្ត ផ្នការសរមភាពរបសអងគភាពក្បឆ្ងំ អំបពពុររbយួ
(ACU) បដ្ើមបក្ើ បយុទធក្បឆ្ងំ អំបពពុររbយួ តាមរយៈសរមមភាពអប់រ ំ ការពារ និងអនុវតតចាប់ ក្សបតាម
16 WTOម្ូលដ្ឋឋ នទ្ិនែន័យអំពីការជ្ួយសត្ម្ួលពាណិ ជ្ជកម្ម.បានលបីកលម្ីល(នថៃទ្ី០១ផ្ខកកាដ្ឋឆ្ែ ២ំ ០២៤) លៅ https://www.tfadatabase.org/en/members/cambodia/implementation-schedule.
ខ្ផ្នការយុទសា
ស្តសត និងបរbនបោ យរំណត់បោយក្រម
ក្បឹរាជាតិក្បឆ្ងំ អបំ ពើពុររbួយខ្ដ្bអងគភាព
ទាង
ពើរបនោះក្តូវ នបបងើកតប ង
បោយចាប់ក្បឆ្ងំ អំបពើពុររbួយ ឆ្ន ២
០១០។
៦៤. ដ្ំបណើ រការរំខ្ណទក្មង់រុនងក្សររ៏ នរមបញ្ូច bនូវលបក្មាងបហោឋ រចនាសមន
ធមយចំនន ខ្ដ្b
នអនុវតតរុងបុ"នាម នឆ្ន ចំ ុងបក្កាយបនោះ និងរហតូ មរដ្bបចុ់ ចបបនផ្ងខ្ដ្រដ្ូចជា ផ្េូវបbបឿនបbឿនភនំបពញ-
ក្ពោះសើហនុ ខ្ដ្bជាការវនិ ិបោលរមរន រវាងសាធារណៈនងឯរជ្ន ខ្ដ្bក្លប់ក្លងបោយក្រសងសាួ ធារណការ
និងដ្រជ្ញ្ូជ ន បោយចណាយសរបជ្ិុ ត ១,៩ ពាន់លានដ្
េ រអាបម"ររ ខ្ដ្bរមមាន ផ្េូវបbបឿនបbឿនមានបួន
លនេងពើទិសខាងbិចននរាជ្ធានើភនំបពញតភាជ ប់នងផ្េូវក្រវា" ត់ក្រង និងរត់ពើទិសនិរតើរហូតដ្b់បមតតក្ពោះសើហនុ
ខ្ដ្bមានក្បខ្វងសរុប ១៨៧ លើ ូខ្ម"ក្ត។ លបក្មាងដ្នទបទៀត ខ្ដ្bសាិតរុនងដ្ំណារកាbបផ្សងរន ននការអនុវត
រមមាន តំបន់បសដ្ឋរចចពិបសសនបតង (SEZ ខ្ដ្bមានតនមេ " នសាម ន ចំនួន ៣០០ លានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ )17
រំពង់ខ្ផ្បទសចរណ៍ អនតរជាតិរពត បរបិ វណភសភាតុ រក្រងក្ពោះសហើ នុ (២៦៤ លានដ្លាុ េ រអាបម"ររិ ) ខ្ក្ពរជ្ើរ
ហូណន-បតបជា (១,៧ ពានលានដ្លាុ េ រអាបម"ររិ ) មជ្ឈមណឌ bភសភាតុ ររមភំនបពញ (២២០ លានដ្លាេ រ
អាបម"ររិ ) ផ្ូេវបbបឿនបbឿនភនំបពញ- វត (១,៣៨ ពានលានដ្លាុ េ រអាបម"ររិ ) និងការអភិវឌ្ឍអាកាស
ោនោឋ នរុនងតំបនងមើបៅភាលខាងបរតននបមតតមណឌ bលិរ។
៦៥. រុនងបរbបណងជ្ំរញុ ផ្bតភាិ ព និងបbរើ រមពស់រក្មិតជ្ើវភាពរសបៅ់ កាន់ខ្តមស
់ ការពិបក្រោះ
អំពើក្ រឈួbអបបបរមាក្តូវ នបធើវប ងជាបរៀងរាbឆ្់ ន ំ បោយក្រុមក្បឹរាជាតស
តើពើក្ រឈួbអបបបរមា
ខ្ដ្bមានតណាងមរពើរោឋ ភិ b និបោជ្រ នងនិបោជ្ត។ ការសបក្មចចត
តរបស់ក្រុមក្បឹរាលឺបធវើប ង
បោយការក្ពមបក្ពៀង បុ"ខ្នតក្បសិនបបើការក្ពមបក្ពៀងមិនក្តូវ នសបក្មចជាឯរចឆនបនាា បពើរិចចក្បជ្ុំពើរដ្ង ការ
សបក្មចចិតតក្តូវ នបធវើប ងបោយខ្ផ្របbសនេើ ឹរបឆ្ន តមតិភាលបក្ចើនបោយសមាៃ ត់ បៅរនុងរិចចក្បជ្ំុពិបក្រោះ
បោបb់បbើរទើពើរ។ បនាា ប់មរ ក្រមក្បឹរាផ្តbអនុ់ សាសន៍ដ្ំប ងក្ រ់ឈួbអបបបរមាដ្bរោ់ ឋ ភិ b។
ចាប់ការងាររមុពជាខ្ចងថ្ន ធាតុខ្ដ្bក្តូវយរមរពិចរណាបៅបពbរណត់ក្ រឈួbអបបបរមារមមានរតា
សងគម និងបសដ្ឋរិចច រមមានអតផ្រណា ផ្bតភាព ការក្បរួតក្បខ្ជ្ង ក្ រ់ចំបណញ និងសាា នភាពទើផ្ារ
ការងារ។ សក្មាប់ឆ្ន ំ ២០២៤ ក្រមក្បរាជាតិសពតើ ក្ើ រ់ឈួbអបបបរមា នរណត់ក្ រឈួbអបបបរមា
រុនងមយខ្មសក្មាបរមមររ/និបោជ្ិតរងុ វស័យវាយនភណឌ កាត់បដ្រ ខ្សបរបជ្ង ទំនិញបធដ្ំបណើ រ នងកាបបូ
17 តំបន់លសដ្ឋកិចចពិលសសនបតងមានបំណងចូលរម្ួ ចំផ្ណកលៅកុែងយុទ្ធស្ថក្រសតម្នទីរបញ្ច លកាណរបស់ត្បលទ្សកម្ុពជា ដ្ំណាក់កាលទ្ី ១ លោលលៅ
នន “ការលធី្ពិពិធកម្មលសដ្ឋកិចច និងការលលីកកម្ពស់សម្តាភាពត្បកួតត្បផ្ជ្ង” តាម្រយៈការលលីកកម្ពស់លសដ្ឋកិចចនបតង លដ្ីម្បោត្ំ ទ្ដ្ល់ការ
អភិវឌ្ឍន៍ត្បកបលដ្ឋយចីរភាព។ Green SEZ មានលោលបំណងលត្បីត្បាស់ថ្លម្ពលកលកីតលឡងី វញ ត្បសិទ្ភាធ ពថ្លម្ពល នងធាិ តរុ ងង់្ លដ្ម្បី
លលីកកម្ពស់កម្ុពជាជាម្ជ្ឈម្ណឌ លនលិតកម្មឧសាហ្កម្មនបតងកុែងវសិ អាទ្ភាិ ពដ្ូចជា រថយនត លត្គ្ឿងលអឡចិ ត្តនកិូ នងវាិ យនភណឌ កត្ម្តិ
ខពស់។ គ្លត្មាងលនះក៏ពាោម្ផ្កផ្ត្បលហ្ដ្ឋឋ រចនាសម្ព័នធឧសាហ្កម្មរបស់កម្ុពជា ពីការលត្បីត្បាស់កមាា ងំ ពលកម្ម លៅជាការជ្ំរុញជ្ំនាញ។ ព័ត៌មានអំពីត្កសួងលសដ្ឋកិចច និងហ្រិ ញ្ញវតុា អគ្នាគ យកដ្ឋឋ នភាពជានដ្គ្ូស្ថធារណៈ និងឯកជ្ន សូម្លម្ីលលៅ https://ppp.mef.gov.kh/detail/green-special-economic-
zone?currentProjectListPid=200&cHash=b8c8afc49a7d00e915c325ebbe28065f
ចំនួន ២០៤ ដ្ុលាេ រអាបម"ររិ រុងមយខ្ម។ បៅខ្មរញ្ហា ឆ្ន ំ ២០២៤ ក្ រ់ឈួbអបបបរមាបនោះក្តូវ នរណត
ឱ្យបរើនប ងដ្b់ ២០៨ ដ្លាុ េ រអាបម"ររិ រនុងមួយខ្មសក្មាប់ឆ្ន ំ ២០២៥ ខ្ដ្bរនុងបនាោះទរ
ក្ រច
ំនន ២
ដ្ុលាេ រអាបម"ររ ក្តូវ នបខ្នាមបោយរាជ្រោឋ ភិ b។
៦៦. បនាា បពើ នោរ់បចញនូវរំខ្ណទក្មង់ជាបក្ចើន រមពុជាសបក្មច ននូវដ្ំបណើ រការបសដ្ឋរ
ដ្៏រងឹ មា
ចប់តាងពើការចូbជាសមាជ្ិរ ខ្ដ្b នបធ យក្ រចំណូ bរបសព់ bរដ្ឋមាន រ់ៗបរើនប ងបbសពើើ រដ្ង និង
ននាឱ្យមានការងយចុោះោ" ងខាេ ងននអក្តាភាពក្រើក្រ។ ជាbទធផ្bននរំខ្ណទក្មង់របសមេួ់ ន រមពុជាបចបុ បន
មានបសដ្ឋរចចបបើរចំហ ខ្ដ្bបងាា ញឱ្យបTញបោយអនុ តពាណិ ជ្ជរមមទំនញ នងបសវារមមក្បខ្ហb
១៥០% បហយបរbនបោ យពាណិ ជ្ជរមលឺជាខ្ផ្រសខាំ នមួយននរិចចមតមំក្បងខ្ក្បងរបសរមពុជា រុនងការ
បbើររមពស់ការអភិវឌ្ឍ និងរក្មិតជ្ើវភាពរស់បៅ។ រមុពជា នបក្បើក្ ស់ោ" ងbែនូវសមាជ្ិរភាព WTO របស់
មួេន បដ្ើមបបនតសមាហរណរមមបៅរុងបសដ្ឋរិចចសរb។ រចនាសមនធពនលយោ" ងសាមញ្ា និងរចចមតមំក្បង
ខ្ក្បងខ្ដ្b នបធវើប ងបដ្មបបើ bរើ រមពសអភិ bរចចbែ តាមរយៈរំខ្ណទក្មង់ក្បព័នធយតិតុ ធម៌ នងចាប់ និង
បបងកើតបរោកាសធុររចចខ្ដ្bមានតមាេ ភាព នង
អាចពាររណ៍ នកាន់ខ្តបក្ចនប ង នរមចំខ្ណរដ្b់
ការជ្ំរុញរំបណើ នកាន់ខ្តបbឿន។ រុងរយៈបពb ២០ ឆ្ន ចបតាងពើការចូbជាសមាជ្ិរ រមុពជា នបនតបធើវបសរ
ភាវូបនើយរមមពាណិ ជ្រមមបោយកាតបនយពនធបៅរក្មិត MFN និងតាមរយៈការបធើវសមាហរណរមមរងុ
តំបន់។ បៅឆ្ន ំ ២០២៣ អក្តាពនធមធយមខ្ដ្bអនុវតតសក្មាប់ MFN លឺ ៩,៤% ទាបជាង (២០២៣)
១៩,៣% អក្តាអតិបរមាជាមធយម ។ MFN ជាមធយមខ្ដ្bអនុវតតពនធបbើផ្bតផ្bរសរមិ ម (និយមន័យ
WTO) លឺ ១១,៩% (បបើបក្បៀបបធៀបបៅនឹងអក្តាអតបរមាឆ្ន ំ ២០២៣ ខ្ដ្bមាន ២៨%) មណៈខ្ដ្bអក្តា
មធយមសក្មាប់ផ្bិតផ្bមិនខ្មនរសិរមមលឺ ៩% (បធៀបនង អក្តាអតបរមា ១៧,៩%) ។ បោងតាមការ
លណនារបស់បbខាធិការោឋ ន WTO ពាណិ ជ្ជរមមខ្ដ្bមានពនលយមធយមទាបជាងលឺ ៧,៩% សក្មាប់ទនិញ
ទាងអស់ ១១,៨% សក្មាបទំនិញរសរមិ ម នង ៧,៦% សក្មាប់ផ្bតផ្ិ bមនខ្មនរសរមមិ ។18 ពនធទាប ន
បដ្ើរក្សបរន ជាមួយនឹងរំបណើ នផ្.ស.ស.មពស់ bំហូរពាណិ ជ្រមមកាន់ខ្តធំ និងការអភិវឌ្ឍក្បរបបោយ
បរោបនន ។
18 ព័ត៌មានអំពី WTO លៅ https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/cambodia_e.htm
សែែរម
“ការចូbជាសមាជ្ិរ WTO ជាជ្ំNនខ្តមួយដ្៏សំខាន់បំផ្ុតខ្ដ្bរមុពជា នអនុវតតរុនងការចប់យរបរbបៅ របស់មួេន បដ្ើមបើកាេ យជាក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍។ សមាជ្ិរភាព នធានាថ្ន ផ្bិតផ្bរមុពជាអាចោរ់bរ់ នក្លប់ទើ រខ្នេងរុនងពិភពបលារ ក្បរបបោយតមាេ ភាព និងអាចពាររណ៍ ន; ក្របមណឌ អនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរមមបក្កាយក្រប មណឌ WTO មានផ្ែb់ជ្ូនក្បបទសរមុពជា; បហើយនិងរាb់ចាប់និងបទបបញ្ាតិតរបស់រមុពជាពារ់ព័នធពាណិ ជ្ជរមម ក្តូវ ក្សបតាមបទោឋ នអនតរជាតិ។ ជាbទធផ្b ពាណិ ជ្ជរមមនិងវនិ ិបោល ខ្ដ្bមានbរខណៈអំបណាយផ្bលឺជាមូb
ោឋ នននការររើ ចបក្មើននិងការអភិវឌ្ឍសងគមដ្៏អសាច រយរបស់រមុពជា រុនងរយៈបពb ២០ឆ្ន រំ នេងមរបនោះ។ សូមអបអរ សាទរមួប ២០ឆ្ន ំ ននបបងាគ bចរដ្៏មានសារៈសំខាន់បនោះ។”
ដោែ Roger C. Lawrence,
អតើតអលគបbខាធិការរងនន សនិនសើទអងគការសហក្បជាជាតិសែើពើពាណិ ជ្ជរមមនិងអភវិ ឌ្ឍន៍ (UNCTAD)
និងបញ្ហា ទ្បឈរដៅដពលខាងរុខ
៦៧. រមុពជាក្តូវ នបញ្ូច bរុនងបញ្ជ ើនន LDCs របសអងគការសហក្បជាជាតរ
ុនងឆ្ន ំ ១៩៩១។ លណៈ
រមាម ធិការអងគការសហក្បជាជាតិសើែពើបរbនបោ យអភិវឌ្ឍន៍ រុនងអ ុងបពbការក្តួតពនិតយរយៈបពbប
ឆ្ន មែងបៅឆ្ន ២០២១ នរណត់ថ្នរមជាុ នបំបពញbរមណឌ បbរទើើ ១ រងុ ការចរបចញពើចណាតថ្នន រ
LDCs បោយមានbរខណៈសមបតិតក្លប់ក្រន់ក្សបតាមbរខណៈវនិ ិច័ឆយទាងបើសក្មាប់ការចរបចញ។ បសចរ
សននិោឋ នរបសលណៈរមាម ធិការក្តូវ នបញ្ហជ រ់ប ងវញថ្ន រមពុជាបំបពញbរខមណឌ បbរើ ទើ២ រុនងអ ុងបពb
ការក្តួតពនិតយរយៈបពbបើឆ្ន មំ ង បៅខ្មមើនា ឆ្ន ំ ២០២៤។ លណៈរមាម ធិការ នសាវ លមន៍ចំបពាោះការសនាដ្
មុតមារំ បសរាជ្រោឋ ភិ bរមពុជារុនងការបឆ្ព ោះបៅររការចរបចញ នង
នរក្ំ ទសំបណើ របស់រមុពជា សក្មាប
រយៈបពbបក្តៀមបខ្នមចនួនក្ ឆ្ន ំ បដ្ើមបធានា ននូវការផ្ទេ សបតូ់ របោយរbនូ ។ ក្រមុ ក្បឹរាបសដ្រិចច និង
សងគមរបស់អងគការសហក្បជាជាតិ (ECOSOC) នអនុម័តបbអនសាុ សន៍បនោះ ខ្ដ្bក្តូវបញ្ូជ នបៅមN
សនិន តអងគការសហក្បជាជាតិបដ្ើមបអ ឆ្ន ២០២៩។
នុម័ត។ រមុពជាក្តូវ នរពំ ង
ថ្ននង
ចរបចញពើចណា
ត់ថ្នន រ់ LDCs បៅ
៦៨. បៅរុនងការក្តតពនិតយ លណៈរមាម ធិការ នសបងកតបTញ
ថ្ន រមុពជា នបក្បើក្ ស់ក្បរបបោយ
ក្បសិទធភាពនូវវធានការរក្ំ ទអនតរជាតិ ជាពិបសសការទទួb នទផ្
ារអនុបក្រោះ និងការបរៀបចំរមមសទិធបញ្ហ
-39-
ខ្ដ្b នរមចំខ្ណរដ្bរំ់ បណើ នដ្ម
ពស់របស់ស្តសើតរុនងរមាេ ងពbរមម។ រមុពជានងក្តូវការរសាងសមតាភាព
ផ្bិតរមមបខ្នម
និងបនតការបធព
ិពធរមផ្bិតផ្b នងទើផ្ារ បដ្ើមបរើ រាភាពធន់នឹងការផ្ទេ ស់បូតរភូមិសាស្តសត
នបោ យ នងភមិូ សាស្តសបសដ្រត ិចច បដ្មបធានា ននូវការក្បរត
ក្បខ្ជ្ងរបស់មួេន បៅបពbមនិ មានវធានការ
រក្ំ ទខ្ដ្bអនុវតតចំបពាោះ LDCs ។ រមុពជានឹងក្តូវបបងើកនទហសារបពើពនធរបសមេួ់ ន បហយលួរខ្តបផ្ទត តបbើឱ្កាស
ខ្ដ្bបរើតបចញពើអនតររមមននការបក្បើក្ សថ្នមពb ន ពក្ងឹងសមតាភាពរបសមនួ់
(វទិ ាសាស្តសត បបចរវទិ ា
និងនវានុវតតន៍) បដ្ើមបបបងកនើ បៅខ្មសក្ចវារតនមេ និងផ្bតិ ភាព និងដ្ំបណើ រអភិវឌ្ឍនប
បចចរវទិ ា។ ការបនតរក្ំ ទ
ពើនដ្លូពាណិ ជ្រមនឹងក្តូវការជាច ច់ បដ្ើមបជ្ួយដ្bរ់ មជាុ រុនងរិចមិតមំក្បឹងខ្ក្បងរបសមនួ់
រុងការរសាង
ភាពធន់នឹងអាកាសធាតុ។
៦៩. ដ្ូច នរត់សមាគ b់ខាងបbើ បោយមានរតាត អំបណាយផ្bននតនមពbរមទា
បរបស់រមុពជា និង
ក្ចរទផ្ារបោយមានភាពអនុបក្រោះបៅកាន់ទផ្ារសហរដ្អាបម"ររ និងសហភាពអឺរបុ
នងបោយការបបើរចហ
រចំបពាោះការបធើវពាណិ ជ្ជរមម និងវនិ ិបោល ការវនិ ិបោលផ្ទា b់ពើបរបទសជាពិបសសពើក្បបទសអាសុើបផ្សងបទៀត
នហូរចូbបៅរុនងឧសាហរមមកាត់បដ្រ ខ្សបរបជ្ើង នងកាបបូ បធើវដ្ំបណើ រ។ វសយបនោះ នររើ ចបក្មើនោ" ង
ឆ្ប់រហ័សរុងរយៈបពb ២០ ឆ្ន ចំ ុងបក្កាយបនោះ បហយបចបុ បនន ផ្bតផ្bទាងបនោះលឺជាផ្bតផ្ិ bនាបំ ចញ
ចមបងរបសរមពុជា នង នរមចំខ្ណររនុងការររក្ រ់ចណូ bរនុងក្បបទស។ ឧសាហរមមបនោះលឺជាក្បភព
ការងារផ្ូេវការសក្មាប់រមមររស្តសតើវយបរង ខ្ដ្b នបធចំណារក្សរុ បៅកាន់ទើក្រង បដ្មបជ្ួយផ្គត់ផ្ង់ក្លសារ
របស់ពួរបលបៅតំបន់ជ្នបទ។ ក្រុមហ៊ាុនជាបក្ចើនបៅរុងឧសាហរមមបនោះ លឺជាអរបៅ" ការបនតននមា" រbបោ" ង
បក្ចើន។ រាជ្រោឋ ភ b នោរ់បចញនូវយុទធសាស្តសងើមត សក្មាប់វស័យកាត់បដ្រ ខ្សបរបជ្ើង និងទំនិញបធើវដ្ំបណើ រ
រុនងឆ្ន ២០២២ បោយបផ្ទត តបbកាើ របbររមពសជ្ំនាញរបសរមររ បដ្ើមបបើ ឆ្ តបបៅនងបរោកាសសយ័វ
ក្បវតតិរមម នងឌ្ជ្ើងb និងផ្តbកា់ រអប់ររំ ក្មិតឧតតមសរាិ បbខ្ផ្ើ វាយនភណឌ រចនា នងវសវរមឧសាហរម
ការបញ្ហជ ទិញ ភសុតភាររមម និងការក្លប់ក្លងខ្មសក្ចវារផ្គតផ្គង់។ ជាមួយនឹងការបនតវនិ ិបោលផ្ទា bពើបរបទស
និងការទទួb នហរិ ញ្ាបបទានសក្មាបអនរផ្bតរនុងក្សរ បរbបណងលឺបដ្ើមបបបងើ ចំនួនក្រុមហនុ៊ា ផ្bតិ
ខ្ដ្bមានសមតាភាព អាចសបក្មច ននូវរាb់រចចការទាងអសរាប់់ ចប់ពើការបរៀបចំផ្bតរិ មម និងលំរូ រហូត
ដ្b់ការដ្ឹរជ្ញ្ូជ នននទំនញខ្ដ្bមានការបញ្ហជ ទិញបៅកាន់អតិងជ្នបៅបក្ៅក្បបទស។ ក្បសនិ បបើបជាលជ្័យ
យុទធសាស្តសតបនោះលួរខ្តបbើររមពស់និរនតរភាពបរសាា ន និងបធឱ្យការផ្bតទិ ំនញមានតនមេមពសជាង់ បនោះនង
កាន់ខ្តមានភាពធន់បៅនឹងផ្bប"ោះពាb់ននការ តបង់ភាពអនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរមម បនាា បពើ់ រមពុជា នចរ
បចញពើចណាតថ្នន រ់ LDC។
៧០. ចំបពាោះវស័យបទសចរណ៍ រាជ្រោឋ ភិ b នបរៀបចខ្ំ ផ្នទប
ងាា ញផ្ូេវមួយ បដ្ើមបពបនេឿនការសាត រ
ប ងវញពើផ្bប"ោះពាbអ់ វជ្ិ ជមានននការរាតតាតននជ្ំងឺរូវដ្ើ -១៩ នងជ្ំរញុ ការបធើ យក្បបសើរប ង
នូវជ្ំនាញ
ឌ្ើជ្ើងb នងជ្នាញបផ្សងបទៀតរបសរមម់ ររ ជាពិបសសសក្មាប់ស្តសខ្ដ្ើត bបធកា
របbើទើផ្ារននវស័យដ្ំបណើ រ
រមានត។ បខ្នមពើបbលើ បក្មាងខ្រbមែបហោឋ រចនាសមនទធ ូបៅ និងបរកាិ ខ រហរិ ញ្ប
បទាន ការអភិវឌ្ឍបខ្នាមបទៀត
ននឧសាហរមមបទសចរណ៍ របស់រមុជា ទទួbយរបរវិ ត មឌ្ើជ្ងbខ្ដ្bរព ដ្ំបណើ រការ នងដ្ំបណាោះ
ក្សាយបបចចរវទិ ាងមើៗ ខ្ដ្bសក្មួbដ្b់អនតររមមរវាងបភ្ៀវបទសចរណ៍ និងក្បតិបតតិររអាជ្ើវរមម។ បៅរក្មិត រោឋ ភិ b ក្បព័នធ e-arrival ងមើក្តូវ នោរ់ឱ្យដ្ំបណើ រការបៅនងៃទើ ១ ខ្មរញ្ហា ឆ្ន ំ ២០២៤ បៅអាកាសោន
ោឋ នអនតរជាតិទាងបើ រងុ បរbបណងពក្ងើរបនិតចមតងៗបៅកាន់ក្ចរចូbបផ្សងបទៀត។ ក្បព័នធបនោះអនញ្ហុ ា តឱ្យ
អនរចូbមរកាន់រមុពជា បំបពញខ្បបបទអបនាត ក្បបវសន៍ទាងអសតាមអនុ ធណិ ត រមទាងការបសសទិំុនើ ោឋ ការ នង
ការបញ្ហជ រ់អពើសមុ ភាព មនុ បពbបចញដ្ំបណើ របៅកាន់ក្បបទសរមុពជា។ ជាងបនោះបៅបទៀត វធានការបខ្នាម
ខ្ដ្bផ្តb់បោយរាជ្រោឋ ភ bលឺបផ្ទែ តសខាំ ន់បbវសើ ័យបទសចរណ៍ រនុងរាជ្ធានើភំនបពញ បសៀមរាប និងបមត
ក្ពោះសើហនុ ខ្ដ្bបៅខ្តក្បឈមមុមនឹងបញ្ហា មួយចំនួន។ សហក្រសបទសចរណ៍ រុនងបមតតបសៀមរាប ទទួb
នអតាក្បបោជ្ន៍ពើការបbើរខ្bងពនធបផ្សងៗ រមទាងពនធក្បចខ្ំ មក្លប់ក្បបភទ បb ខ្bងខ្តពនធបbតើ នម
បខ្នាម (VAT) នង
ពនធសាន រ់បៅចបព
ើខ្មតុលា ឆ្ន ២
០២៣ រហូតដ្b់ចុងខ្មមិងុនា ឆ្ន ២
០២៤។
៧១. រមុពជា នកាេ យជាក្បបទសចណូ bមធយមរក្មត
ទាបបៅឆ្ន ២០១៥ និង នរណ
ត់បរbបៅ
របស់មួេន រុងការកាេ យជាក្បបទសខ្ដ្bមានចណូ bមធយមរក្មតមពស់បៅឆ្ន ២
០៣០ (ចរុខវស័យរមុពជាឆ្ន
២០៣០) នងបសដ្ឋរចចខ្ដ្bមានក្ រចំណូ bមពសបៅ់ ឆ្ន ២០៥០ (ចរុខវស
័យរមុពជាឆ្ន ២០៥០) បោយ
បផ្ទែ តសំខាន់បbើបរោប័នន នងនិរនតរភាពបរសាា ន។ លំររំូ បណើ នរបសរមពុ់ ជារងុ រយៈកាbរនេងមរលឺមានភាព
បផ្ទែ តខាេ ងបbកាើ របក្បើក្ សធនធាន និងសារធាតកាុ បូន។ បទាោះបើជាោ" ងណារ៏បោយ រមជាុ លឺជាក្បបទស
អាសា៊ា នដ្ំបូងបលខ្ដ្bបញ្ហជ រ់បរbបៅចាស់លាស់សក្មាប់អពាក្រតភាពកាបនូ បៅឆ្ន ២០៥០ ដ្b់
បbខាធិការោឋ នននអនុសញ្ហា ក្របមណឌ អងគការសហក្បជាជាតិសតើពើការខ្ក្បក្បួbអាកាសធាតុ (UNFCCC) បៅ
ឆ្ន ២០២១។ តក្មូវការថ្នមពbរុនងក្សរ
នាបពbអនាលតលឺ ក្តូវបំបពញបោយការពក្ងើរវារអើ លិគសនើ និង
ថ្នមពbពនឺេក្ពោះអាទិតយ រដ្
ូចជាការសនសថ្នមពbដ្៏សខាំ ន់បៅក្លប់វស័យបសដ្រិចច។ រាជ្រោឋ ភ b ន
អនុមត
ខ្ផ្នការជាបក្ចើន បដ្ើមបរ
ក្ំ ទការបំខ្បេងកាបូនឱ្យមានរក្មិតទាប នង
ភាពនបតង ជាពិបសសទារ់ទងនង
ការខ្រនចន នងការក្លប់ក្លងការសណំ b់ ផ្bតិ រមមសាែ តនងការបក្បើក្ សធន់ ធានក្បរបបោយក្បសទផ្ិ b
ការក្លប់ក្លងការបំពុb ការបបងនការោបំ ដ្ើមបឈើ តំបន់ការពារខ្ដ្bក្តូវ នក្លប់ក្លងក្បរបបោយនិរនតរភាព
និងការពក្ងឹងការអនុបលាមនង
ការសក្មបសក្មួb។ មូbនធ
ិក្តូវ ន " នសា
ម នសក្មាប់អនតររមមបនោះលឺមាន
ចំនួន ៧,៨ ពានលានដ្ុលាេ រអាបម"ររិ បៅឆ្ន ២
០៣០ បហយក្បខ្ហbជាបក្ចើនដ្bបៅ់ ២,៥ ពាន់លានដ្លាេ រ
អាបម"ររិ ជាបរៀងរាb់ឆ្ន ំ បដ្មបឈានដ្b់បរbបៅកាបូនសនូ យក្តឹមឆ្ន ២០៥០។ មណៈបពbខ្ដ្bមូbនធ
សាធារណៈ នងជ្ំនយអភិវឌ្ឍន៍បក្ៅក្បបទសលួរខ្តក្តូវ នក្បមូbសក្មាប់បសដ្ឋរច
ចនបតង ហរិ ញ្ប
បទានក្តូវ
នរពំ ឹងថ្ននឹងផ្តb់តាមរយៈការវនិ ិបោលពើវស
័យឯរជ្នរុងន លំរូអាជ្ើវរមមនបតង និងបរោ
បននរុង
សងម។
៧២. ការសក្មបមួនបោយបជាលជ្័យននយុទសា
ស្តសតរំបណើ នរបស់រមុពជា នងក្តូវខ្តភាជ បមរជាមួយនូវ
ការតាមោនោ" ងសរមម នង
ជាបនតបនាា ប់ បbើបញ្ហា ក្បឈម នងNនិភយខ្ដ្bហួសពើការក្លប់ក្លងរបស់
រមុពជា ឧទាហរណ៍ . ការបរន
ប ងននភាពតានតងខ្ផ្នរភូមសាស្តសនត បោ យ សស្តងាគ ម ឬការវbក្ត ប់បៅររ
bទធិរពា
រនិយមរុងបសដ្ឋរចចធំៗ បុ"ខ្នការបក្តៀមមួេនជាក្បពនធជាមនុ ឬការបរៀបចំជាមនុ ននវធា
នការច ច
អាចកាតបនាយផ្bប"ោះពាb ់ នរនុងកាbៈបទសៈខ្បបបនោះ។ រមជាុ
ក្តូវលតលូរពការបឆ្េើយតបបៅនឹងផ្bប"ោះ
ពាb់ពាណិ ជ្រ
មមខ្ដ្bបរើតបចញពើបសដ្រ
ិចចឧសាហូបនើយរមម បដ្ើមបបើ ោោះក្សាយការខ្ក្បក្បួbអាកាសធាតុ
ការកាប់បផ្ទេ ញនក្ពបឈើ និងរងវbបរសាា នបផ្សងបទៀត ជាឧទាហរណ៍ តាមរយៈយនតការរំណត់តនមេកាបនូ ឬ
សរមមភាពជារលារ់របសរ់ មជាុ ។ ជាចុងបក្កាយ បៅរនុងទើផ្ារខ្ដ្bអរនាបំ ចញរមពុជាទទួb នអត
ក្បបោជ្ន៍ពការអនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរមមខ្ដ្b នផ្តbជាឯ់ របតាភាលើ Nនភ័យខ្ដ្bការអនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរម
ក្តូវ នបញ្ច ប់ រំណត់bរខមណឌ ឬរណ
ត់ប ងវញ
នឹងបៅខ្តបនតបរើតមាន។
សែែរម
“មុ្ំសូមចប់បផ្ើែមបោយការអបអរសាទរ រាជ្រោឋ ភិ bរមុពជារុនងមួប ២០ឆ្ន ំ ននសមាជ្ិរភាពរបស់អងគការ WTO
។ បនោះជាលំរូដ្៏bបែ ំផ្ុតមួយអំពើ ការចូbជាសមាជ្ិរ WTO និងសមាជ្ិរភាពបនោះ មានក្បសិទធភាពសក្មាប់ក្បបទស អភិវឌ្ឍន៍តិចតួច។ សក្មាប់មុំ្ផ្ទា b់ បនោះលឺជាសមិទធផ្bមួយ ជាមួយនឹងការដ្ឹងលុណរបស់មុ្ំនូវការរមួ ចំខ្ណរ ជាមួយ WTO រុនងអាជ្ើពការងាររយៈបពbខ្វង ខ្ដ្bមានរិចចការបក្ចើនខ្ដ្bក្តូវបធវើជាមួយក្បបទសអភិវឌ្ឍន៍តិច តួច។ បទពិបសាធន៍របស់រមុពជា នផ្ែb់មរមុំ្នូវការបជ្ឿជារ់ថ្នោ" ងមុតមាថ្នំ WTO អាចបំបពញមុមងារក្បសិទធ ភាពជ្ូនក្បបទសអភិវឌ្ឍនតិចតួច។”
ដោែទ្សី Maika Oshikawa,
នាយរខ្ផ្នរការចូbជាសមាជ្ិរ, អងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ
៨. ជដទ្រើសដគលនដោបាយ
៧៣. រមុពជាមានការររើ ចបក្មើនោ" ងសបមបមរងុ រយៈបពb ២០ ឆ្ន ចប់តាងពើការចូbជាសមាជ្រ
WTO បោយបធើវទំបនបរមមបសដ្ឋរចច នងបបើរទលាូ យដ្bពា់ ណិ ជ្ជរមម។ ោ" ងណាមិញ ដ្ំបណើ រការននការបធ
ទំបនើបរមមបសដ្រិចចបៅមនទាន់ នបញ្ច ប់បៅប យ
។ ការអនុវតលបក្មាងវនិ ិបោលបហោឋ រចនាសមព័នធបចចុបបន
ខ្ដ្bសាិតបៅរុនងលបក្មាង លឺខ្ផ្ែរបៅបbម
ូbធនោ" ងខាេ ង រ៏ដ្ចូ ជាការពក្ងើរវសាbភាពរបសពួ់ របល បដ្ើមប
បនតសក្មួbពាណិ ជ្ជរមម។ បនោះសំបៅដ្bការ វនិ ិបោលបខ្នមបbើផ្ូេវងនb់ ការផ្bិតអលិគសនើ អាកាសោន
ោឋ ន រំពង់ខ្ផ្ នងបហោឋ រចនាសមនធបផ្សងបទៀត បហយ
សំខាន់បផ្
ុតលឺ ធនធានមនុសស។ ដ្ូបចនោះ រមុពជាក្តូវបន
ទារ់ទាញ FDI នង និងសាិរភាព។
ការបផ្ារបបចចរវទិ ាអនតរជាតិ បោយររា ននូវចាប់ និងបទបបញ្ាតិតវនិ ិបោលចាស់លាស់
៧៤. ដ្ូចខ្ដ្b នបរៀបរាប់ខាងបbើ បដ្ើមបរើ រាសនុាោះរំបណើ នសក្មាប់ឆ្ន ងំ មើៗខាងមុមបនោះ រមុជាច ច
ក្តូវបធើវពិពធរមមូbោឋ នផ្bតរិ មម នងការនាបំ ចញរបសមេួ់ ន។ បដ្ើមបបើ ោោះក្សាយបញ្ហា ក្បឈមនាបពb
អនាលត រមុពជាអាចទទួb នអតាក្បបោជ្ន៍ពការផ្ទេ សបតូ់ រោ" ងឆ្បរ់ ហ័សបឆ្ព ោះបៅវស័យខ្ដ្bបចបុ បននចត់
ទុរថ្នមានសកាត នុពbខាេ ងជាង ដ្ចូ ជា ការផ្bតទំនញ និងបសវារមមខ្ដ្bមិនប"ោះពាbដ្់ bប់ រសាា ន។
ឧទាហរណ៍ តាមរយៈការបbើររមពស់ការផ្bិតសបមេៀរបពារ់ខ្ដ្bមិនប"ោះពាbដ្bប់់ រសា
ា ន និងទំនិញបក្ប
ក្ ស់បផ្សងបទៀត ជ្ំរុញបទសចរណ៍ ខ្ដ្bមិនប"ោះពាbដ្bប់ រសាា ន នងការចូbរមរុនងសរមមភាពនានាខ្ដ្b
អាចឈានបៅដ្b់ការសបក្មច ននូវ eco-labels។ វធានការរក្ំ ទការបំខ្បេង កាបនូ ទាប នង
នបតង ដ្ូច ន
បរៀបរាប់ខាងបbើ លឺជាចណ
ុ ចចប់បផ្មដ្b។ ជាមយរន បនោះ រមពុជាក្តូវបនពក្ងឹងក្របមណឌ បរbនបោ យ
បសដ្ឋរិចច និងសងគមឌ្ជ្
ើងbឆ្ន ំ ២០២១-២០៣៥ បោយជ្ំរុញភាពជាសហក្លន
ឌ្ជ្
ើងb និងការនចនក្បឌ្ត រម
ទាង
ការបbើររម
់ការចប់បផ្ែ
អាជ្ើវរមម បដ្ើមបបើ bើររមពសន
ិរនតរភាពបសដ្ឋរិចច និងបbើររមពស់ការក្បរួត
ក្បខ្ជ្ង។
៧៥. ការបbើរទឹរចិតតដ្b់សរមមភាពរបស់សហក្រសធុនតូច និងមធយម លជា
ចំណុ ចបរb
នបោ យសំខានមួយបទៀត ខ្ដ្bច
ច់ក្តូវមាននិរនតរភាព នងពក្ងងបខ្នាម តាមរយៈការសក្មួbដ្b់
bទធភាពទទួb នឥណទាន រដ្
ូចជាការកាត់បនាយការចណាយរបសអ់ នរមចើ និងការចណា
យបbើការបធ
អាជ្ើវរមម រម
ទាង
ការសក្មួbដ្b់ក្របមណឌ បទបបញ្ាតិត ការសក្មបសក្មួbក្បតប
តតិការពាណិ ជ្ជរមមតាមរយៈ
ការអនុវតតបពញបbញននក្បព័នប
ញ្ជ រខ្តមយ
ជាតិ និងវធា
នការរច
ចសក្មួbពាណិ ជ្រ
មមដ្នទបទៀត។
៧៦. បៅមណៈបពbខ្ដ្bការអភិវឌ្ឍចាប់ នង
បទបបញ្ាតទ
ំបនើបមានសារៈសំខានប
ំផ្ុត សមតាភាព
អនុវតត និងការអនុវតតចាបទា
ងបនាោះលឺមានសារៈសំខាន់។ ដ្ូបចនោះ ការរសាងសមតភាព និងការបណុត ោះបណាត b
បខ្នាមបទៀតលឺជាការជាច
ច់។ រុនងរយៈបពbមធយម នងខ្វង រមពុជាអាចទទួb នអតាក្បបោជ្នព
ើការ
បបងកើនការវនិ ិបោលរុងវស
័យអប់រ ំ នងការរសាងសមតភាព។
៧៧. បៅរុនងវស័យពាណិ ជ្រមម ចាបន
ិងបរbការណ៍ របស់ WTO ផ្តb់មូbោឋ នក្លឹោះដ្៏រងឹ មាសក្មាប
ការបនតបរbនបោ យខ្ដ្bសំ ង
បមb
បៅខាងបក្ៅ។ មណៈបពbខ្ដ្bអាសា៊ា ន នង RCEP ផ្តb់ឱ្កាស
សក្មាប់សមាហរណរមមរុងតបន់កាន់ខ្តជ្ិតសទនិ ធ រមពុជារ៏លួរខ្តខ្សង
ររឱ្កាសទផ្ារបោយការពក្ងរ
នូវការ
បធវើ FTAs បទវភាលើ ខ្ដ្bទាងបនោះអាចផ្b់bទធភាពទទួb នទើផ្ារដ្៏មានសកាែ នុពb នងជ្ួយដ្bដ្់ ំបណើ រ
ការននការបធើវពពិធរមមទផ្ារនាបំ ចញ និងផ្bតិ ផ្b។ រតាត បនោះកាន់ខ្តមានសារៈសខាំ ន់ បោយសាររមពុជានង
ត់បង់ការអនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរមមឯរបតាភាលើបៅរុងទើផ្ារធំៗ បៅបពbចរបចញពើចណាត់ថ្នន រ់ LDC។
៧៨. ជាចុងបក្កាយ ភាពបជាលជ្័យខ្ផ្នរបសដ្រចច និងពាណិ ជ្ជរមមរបសរ់ មជាុ
អាចបធើវបៅ នបោយការ
ក្បកាន់យរនូវបរbនបោ យមា" ក្រូបសដ្ឋរិចចក្បរបបោយការក្បងក្បយតន និងសរិា ភាពរនុងរយៈបពb ២០
ឆ្ន ចំ ុងបក្កាយបនោះ។ វាមានសារៈសំខាន់ណាស់ខ្ដ្bមិនក្តូវងារបចញពើបរbនបោ យទាងបនោះ បោយ
ក្តូវផ្ារភាជ ប់តក្មូវការបដ្ើមបរក្ំ ទដ្bរ់ ំបណើ នផ្.ស.ស.មពស់ មណៈបពbខ្ដ្bររា ននូវអតិផ្រណាបៅ
បក្កាមការក្លប់ក្លង ន នងការបបងនទំហសារបពើពន រងុ ន័យបនោះ រមពុជាលួរខ្តបផ្ទែ តសខានំ បbសាើ រៈ
សំខាន់ននរចចសហក្បតិបតការអភិវឌ្ឍនអនតរជាតិ នងជ្នួយបបចចរបទស បដ្មបពក្ងឹងការបក្តៀមមនួ របស់
រមុពជា បដ្ើមបអនុបលាមតាមចាប់ពាណិ ជ្រមមអនតរជាតទាិ ងអស់ បនាា ប់ពើ នចរបចញពចំណាត់ថ្នន រ់ LDC។
សែែរម
“ចប់តាងំ ពើបបងកើតអាជា្ ធរអនតរកាbននអងគការសហក្បជាជាតិបៅរមុពជារុនងឆ្ន ំ ១៩៩២ និងការចូbជាសមាជ្ិរ WTO រុនងខ្មតុលា ឆ្ន ២ំ ០០៤ សាា ប័ន UNCTAD នរក្ំ ទលួរជាទើបមាទនៈនូវរិចចមិតមំក្បឹងខ្ក្បងរបស់រមុពជារុនង ការរសាង និងពក្ងឹងសាា ប័នបសដ្ឋរិចចរបស់មួេន។ ដ្ំបណើ ររបស់រមុពជា នបងាា ញោ" ងចាស់ថ្ន បរbនបោ យ ពាណិ ជ្ជរមមក្បរបបោយមហចិ ឆិតា អាចផ្ែb់នូវការអភិវឌ្ឍក្បរបបោយបរោិ បនន និងនិរនតរភាព។ ការបបែជា្ ចិតត របស់រមុពជាចំបពាោះវធាិ នពាណិ ជ្ជរមមអនតរជាតិ នពក្ងឹងសាា នភាពរបស់មួេន រុនងនាមជាសមាជ្ិរដ្៏លួរឱ្យទុរចិតត និង សរមម រុនងសហលមន៍ ពាណិ ជ្ជរមមសរb។”
ដោែទ្សី Luz ma de la Mora,
នាយរខ្ផ្នរពាណិ ជ្ជរមមអនតរជាតិ ននសននិសើទអងគការសហក្បជាជាតិសែើពើពាណិ ជ្ជរមមនិង អភិវឌ្ឍន៍(UNCTAD)
៧៩. ការចូbជាសមាជ្រ
WTO របស់រមុពជា រុនងឆ្ន ២០០៤ លឺជាក្ពត
តិការណ៍ ដ្៏សខាន់មួយរុនងការ
អភិវឌ្ឍបសដ្រិចចរបសក្ប់ បទស នងសមាហរណរមមសរb។ រងុ
រយៈបពbពើរទសវតសររ៍ នេងមរបនោះ រមុជា
នបក្បើក្ ស់សមាជ្រភាពWTOរបសមនួ់ បដ្មបស
បក្មច ននូវរំបណើ នបសដ្រិចលរួ ឱ្យរត់សមាគ b់ ចូbរម
ោ" ងសរមមបៅរុនងក្បព័នពាណិ ជ្រមមសរb នងខ្រទក្មង់រងុ ក្សុរោ" ងបក្ចើន។ ដ្ំបណើ របនោះឆ្ុេោះបញ្ហច ងពើការ
សនារបសរមពុជារនុងការទទួbយរសរbភាវបូ នើយរមម ការពក្ងឹងសាា បន
របស់មួន
និងការបរៀបចំមួន
ជាអរ
បដ្ើរតួោ" ងសាវ Nប់បៅរុនងបសដ្រិចពិភពបលារ។
៨០. រមុពជា នកាេ យជាសមាជ្រោ" ងសរមមបៅរនុង WTO បោយ នចូbរម
រុនងការចរចបផ្សងៗ
និងបធឱ្យបរbនបោ យពាណិ ជ្រមមរបសមេួ់ នក្សបតាមសងោត រអនតរជាតិ។ ការចូbរមោ" ងសរមមបនោះ
នជ្ួយសក្មួbដ្b់ការបបងកើនពាណិ ជ្រមម និងការវនិ ិបោល ខ្ដ្bរមចំខ្ណរដ្bដ្ំ់ បណើ រការបសដ្រ
ិចចដ្លួរ
ឱ្យចប់អារមណ៍ ។ រំបណើ ននន ផ្.ស.ស. របសក្ប់ បទសទទួb នរំបណើ នរនុងរក្មិតមយមពសបផ្់
ុតបៅអាសុើ
អាបលនយ៍ ខ្ដ្bជ្ំរុញបោយការនាបំ ចញដ្៏រងឹ មាំ ជាពិបសសរុងវស័យវាយនភណឌ រសរិ មម ន បទសចរណ៍ ។
ការបធវើពិពធរមមនដ្លូពាណិ ជ្រមម និងផ្bតិ ផ្bរបសមនួ់ រ៏ នជ្ួយរមជាុ កាតបនាយការពឹងខ្ផ្រ
បbើទើផ្ារ
ខ្តមួយ ខ្ដ្bជាbទផ្bជ្ួយពក្ងឹងនូវភាពធន់ននបសដ្ឋរចច។
៨១. កាតពរិចចបក្កាមក្របមណឌ WTO លជា
រតាត ជ្ំរ ដ្bរំ់ ខ្ណទក្មង់រនុងក្សរ
ដ្ទូbំទូលាយបៅ
រមុពជា។ ក្បបទសបនោះ នប ោះជ្ំNនោ" ងសំខានរុនងការខ្រbមែបរោ
កាសចាប់ នងបទបបញ្តតរិ បសមនួ់
បដ្ើមបអនុបលាមតាមចាប់ពាណិ ជ្ជរមមអនរត ជាតិ។ រំខ្ណទក្មង់ទាង
បនោះរម
មានការបធវើទំបនើបរមមនននើតិវធិ ើលយ
ការពក្ងឹងការការពាររមមសទធិបញ្ហា នង
ការអនុម័តចាប់បផ្សងៗទារ់ទងនឹងពាណិ ជ្ជរមម។ តាមរយៈការ
អនុបលាមតាមបទបបញ្ាតតិរបស់មួេនជាមយនឹងសងោត រពិភពបលារ រមុពជា នបបងតបរោកាសធុររិច
ក្បរបបោយតមាេ ភាព និងអាចពាររណ៍ នទារទា
ញ FDI នង
ជ្ំរុញរំបណើ នវសយ
ឯរជ្ន។
៨២. បៅបពbខ្ដ្bរមុពជាបរៀបចំមួេនបដ្មបចរបចញពើឋានៈ LDC រាជ្រោឋ ភិ b នោរប់ ចញនូវបរb
នបោ យកាត់បនយផ្bប"ោះពាbព់ ើការ ត់បង់អតាក្បបោជ្ន៍ ខ្ដ្bទទួb នពើការអនុបក្រោះពាណិ ជ្ជរម
បោយបផ្ទត តបbើការបbើររម ់ការក្បរត
ក្បខ្ជ្ងននឧសាហរមរុនងក្សរុ ការវនិ ិបោលបb
នធានមនុសស
និងការរសាងបហោឋ រចនាសម័ពនធ បដ្ើមបរ
ក្ំ ទតនមបខ្នាមមពសនន់ ផ្bតរម។ រនុងបពbជាមួយរន បនោះ រមពុជា
ននងរំពងុ បធវើការសរាិ បbយទុើ ធសាស្តសពា
ណិ ជ្រមម បដ្មបខ្ើ សងវ ររការចរបចញពើឋានៈ LDC បោយរbនូ
និងបក្កាយបពbចរបចញ។ ជាងបនោះបៅបទៀត រមុជា
នបក្តៀមbរខណៈោ" ងbសក្មាប់ទប់ទbនង់
វបិ ត
ខាងបក្ៅនាបពbអនាលត ដ្ូចជាការធាេ រ់ចុោះបសដ្រិចចសរb ផ្bប"ោះពាbអវជ្ិ ជមានននភាពតានតង
ភូម
សាស្តសតនបោ យ និងជ្ំងរាតតាត តាមរយៈការបធព
ិពិធរមមបសដ្រ
ិចច និងពក្ងឹងសុមុមាbភាព និង
សុវតាិភាពសងម បដ្ើមបធានាថ្នរមុពជានងបដ្ើរបbផ្ូើ េវក្តូវ បឆ្ព ោះបៅររការផ្ទេ សបតូ់ របោយរbនូ ។ វធិ សាស្តសរុត នង
ការរសាងភាពធន់បនោះលឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ បៅបពbខ្ដ្bក្បបទសបនោះកាេ យបៅជាក្បបទសខ្ដ្bមាន
ក្ រ់ចំណូ bមពស់ រ៏ដ្ូចជានងក្បឈមមមុ នូវបញ្ហា ងើមៗបៅរុនងទើផ្ារពភពបលារ។ បរbនបោ យស ំ ង
បមើbបៅខាងបក្ៅរបសរាជ្រោឋ ភិ bមានសារៈសខាន់ំ រនុងការផ្ទេ សបតូ់ របសដ្ឋរចចរបសមេួ់ ន។ ក្បបទសបនោះ ន
ទទួbយរបសរភាវបនើយរមមពាណិ ជ្រមម និង នចូbបៅរនុងរចចក្ពមបក្ពៀងពាណិ ជ្ជរមមបសររើ ុនងតំបន់ នង
បទវភាលើ។ បរbនបោ យទាងបនោះ នបប ទើផ្ារងើមសក្មាបផ្bតិ ផ្bនិងបសវារមមរមជាុ ជ្ំរញុ ការបធ
ពិពិធរមមបសដ្រិចច និងកាតបនាយភាពងាយរងបក្រោះចំបពាោះការផ្bប"ោះពាbពើខាងបក្ៅ។
៨៣. បោយសមឹេងបមើbបៅខាងមុម រមុជាបនតអនុវតតបរbនបោ យខ្ដ្bបbររមើ ពសកា់ រក្បរត
ក្បខ្ជ្ងជាសរb រមទាងរំបណើ នខ្ដ្bជ្ំរញបោយនវានុវតន៍ ការអភិវឌ្ឍបសដ្ឋរចចឌ្ជ្ើងb និងការអភិវឌ្ឍនិង
រំបណើ នក្បរបបោយចើរភាព។ បោយទទb នអតាក្បបោជ្នោ" ងបក្ចនពើសមាជ្ិរភាព WTO របសមួ់ េនរុនង
រយៈបពb២០ឆ្ន ំ រមុពជាច ច់ក្តូវពក្ងឹងរិចចសហក្បតិបតិតការរបសមនួ់ បខ្នមបទៀតជាមួយនដ្លូអភិវឌ្ឍន៍ នង
ភាលើពារព័នធ បដ្មបអនុវតតបរbនបោ យពារព័នធពាណិ ជ្រមម រដ្ូចជាការបោោះក្សាយបញ្ហា ក្បឈមនា
បពbបចុចបបនន និងអនាលតរបស់មួន នងបដ្ើមបធានាបរbបៅយូរអខ្ងងរបសមនួ់ រងុ ការកាេ យជាក្បបទស
អភិវឌ្ឍន៍បៅឆ្ន ២០៥០។ បbសពើើ បនោះបទៀត រមពុជាក្តូវទារ់ទាញ FDI បខ្នាមបទៀត នងជ្ំរញកាុ រអភិវឌ្ឍ
បសដ្ឋរិចច តាមរយៈការបធវើទំបនបរមមចាប់ និងបទបបញ្ាតតិ បដ្ើមបបើ ដ្ើរឱ្យទាន់ការវវិ តតននបសដ្ឋរិចចសរb។
CAMBODIA’S 20-YEAR JOURNEY AS A WTO MEMBER
សនិនសើទថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនើតបbើរទើ៥នន WTO។ ទើក្រុង Cancún ក្បបទសមុិចសុិរ 5th Ministerial Conference of the WTO. Cancún, Mexico | ||
នងៃទើ១១ ខ្មរញ្ហា ឆ្ន ២ំ ០០៣ 11 September 2003 |
ឯរឧតតម ចម ក្បសិទធ អតើតរដ្ឋមស្តនើតក្រសួងពាណិ ជ្ជរមម ខ្ងេង សុនាររថ្ន បៅរុនងឱ្កាសសននិសើទថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនើតបbើរទើ៥ នន WTO។ ទើក្រុង Cancún ក្បបទសមុិចសុិរ H.E Cham Prasidh, Former Minister of Commerce of Cambodia, delivered remarks at the 5th WTO Ministerial Conference. Cancún, Mexico | ||
នងៃទើ ១២ ខ្មរញ្ហា ឆ្ន ២ំ ០០៣ 12 September 2003 |
-47-
CAMBODIA’S 20-YEAR JOURNEY AS A WTO MEMBER
ពិធើចុោះហតាបbខាបbើពិធើសារអំពើការចូbជាសមាជ្ិរ WTO របស់ រមុពជា រុនងឱ្កាសសនិនសើទថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនើតបbើរទើ៥ នន WTO។ ទើក្រុង Cancún ក្បបទសមុិចសុិរ The Signing Ceremony of the Protocol of Cambodia's Accession to the WTO during the 5th Ministerial Conference of the WTO. Cancún, Mexico | ||
នងៃទើ១៣ ខ្មរញ្ហា ឆ្ន ២ំ ០០៣ 13 September 2003 |
បលារ J. Denis Bélisle អតើតនាយរក្បតិបតតិននមជ្ឈមណឌ b ពាណិ ជ្ជរមមអនតរជាតិ (ITC) និង ឯរឧតតម ចម ក្បសិទធ រុនងឱ្កាស សននិសើទសារព័ត៌មានសើែពើជ្ំនួយរបស់ ITC ដ្b់រមុពជា។ ទើក្រុង Cancún ក្បបទសមុិចសុិរ Mr. J. Denis Bélisle, former Executive Director of the International Trade Centre (ITC) and H.E Mr. CHAM Prasidh during the press conference on the aid of ITC to Cambodia. Cancún, Mexico | ||
នងៃទើ១៣ ខ្មរញ្ហា ឆ្ន ២ំ ០០៣ 13 September 2003 |
-48-
CAMBODIA’S 20-YEAR JOURNEY AS A WTO MEMBER
រូបភាពរបស់ឯរឧតតម ចម ក្បសិទធ ផ្ែb់រិចចសមាភ សន៍ជាមួយ អនរសារព័ត៌មានបៅរុនងឱ្កាសសនិនសើទថ្នន រ់រដ្ឋមស្តនតើបbើរទើ៥ នន WTO។ ទើក្រុង Cancún ក្បបទសមុិចសុិរ H.E. Mr. CHAM Prasidh was being interviewed by journalists during the 5th Ministerial Conference of the WTO. Cancún, Mexico | ||
នងៃទើ១៣ ខ្មរញ្ហា ឆ្ន ២ំ ០០៣ 13 September 2003 |
ពិធើចុោះហតាបbខារិចចក្ពមបក្ពៀងក្របមណឌ ពាណិ ជ្ជរមម និងវនិ ិបោល រវាងរមុពជានិងសហរដ្ឋអាបម"ររិ ។ សាា នទូតរមុពជាក្បចសំ ហរដ្ឋអាបម"ររិ The Signing Ceremony of Trade and Investment Framework Agreement between Cambodia and USA. Cambodian Embassy in the United States | ||
នងៃទើ១៤ ខ្មររកោ ឆ្ន ២ំ ០០៦ 14 July 2006 |
-49-
CAMBODIA’S 20-YEAR JOURNEY AS A WTO MEMBER
ពិធើបំពារ់បក្លឿងឥសសរយិ យស សហបមក្តើថ្នន រ់មNសិរវើ ឌ្ឍន៍ ជ្ូនដ្b់ ឯ.ឧ. Pacal Lamy អតើតអលគនាយរ WTO។ វមាិ នសនតិភាព, ក្បបទសរមុពជា Ceremony of Conferment of the Grand Cross of the Royal Order of Sahametrei to H.E. Mr. PASCAL LAMY, former Director General of the WTO. Peace Palace, Cambodia | ||
បៅនងៃទើ២០ ខ្មវចិ ឆិកា ឆ្ន ២ំ ០១២ 20 Nov 2012 |
រុនងនាមជាមាច ស់រមមវធិ ើសងគមវបបធម៌ រមុពជា នសាវ លមន៍បភ្ៀវ អនតរជាតិអបញ្ជ ើញចូbរមួ ទសសនាការសខ្មែងរ ក្ំ បនពណើ ខ្មមរ និង ពិសាមូាបអាNរខ្មមរ។ អងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ As the host of “Socio-Cultural Program”, Cambodia organized and welcomed the international guests to watch the traditional Khmer dances, cuisine, and other appetizers. The World Trade Organization | ||
នងៃទើ៣ ខ្មររកោ ឆ្ន ២ំ ០១៩ 3 July 2019 |
-50-
CAMBODIA’S 20-YEAR JOURNEY AS A WTO MEMBER
ឯរឧតតម Roberto Azevêdo អតើតអលគនាយរ WTO ទទួb សាវ លមន៍ និងពិភារាការងារជាមួយ សបមែចអលគមNបសនាបតើ បតបជា ហ៊ាុន ខ្សន អតើតនាយររដ្ឋមស្តនតើននក្ពោះរាជាណាចក្ររមុពជា បៅរុនងរិចចក្បជ្ុំក្តួតពិនិតយប ងើ វញិ ជាសរbបbើរទើ៧ សែើពើជ្ំនួយសក្មាប់ពាណិ ជ្ជរមម។ អងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ H.E. Mr. Roberto Azevêdo, former DG of the WTO, welcomed Samdech Akka Moha Sena Padei Techo HUN SEN, former Prime Minister, Kingdom of Cambodia, at the 7th Global Review of Aid for Trade. The World Trade Organization | ||
នងៃទើ៣ ខ្មររកោ ឆ្ន ២ំ ០១៩ 3 July 2019 |
សបមែចអលគមNបសនាបតើបតបជា ហ៊ាុន ខ្សន អតើតនាយររដ្ឋមស្តនតើ ននក្ពោះរាជាណាចក្ររមុពជា នអបញ្ជ ើញខ្ងេងសុនាររថ្ន រិចចក្បជ្ុំសើែពើ “ការក្តួតពិនិតយប ងើ វញិ ជាសរbនូវជ្ំនួយសក្មាប់ពាណិ ជ្ជរមម”។ អងគការពាណិ ជ្ជរមមពិភពបលារ Samdech Akka Moha Sena Padei Techo HUN SEN, former Prime Minister, Kingdom of Cambodia, delivered a keynote address at “Aid for Trade Global Review”. The World Trade Organization | ||
៣ ខ្មររកោ ឆ្ន ២ំ ០១៩ 3 July 2019 |
-51-
FOREWORD BY
SAMDECH AKKA MOHA SENA PADEI TECHO HUN SEN,
PRESIDENT OF THE SENATE OF THE KINGDOM OF CAMBODIA
Since the late 1990s, the people of Cambodia have been living under the umbrella of complete peace, political stability, and a fledging economy, which were the results of the efforts of the Royal Government of Cambodia in implementing vision, policies, strategies, plans and other reform programs. These were carried out under the spirit of proactiveness and high responsibility in order to ensure economic growth, promote competitiveness, reduce poverty and strengthen social development.
Based on these factors, the Royal Government began to look at integrating Cambodia into the regional and global economy, in which the decision to negotiate an accession to the World Trade Organization (WTO) in the late 1990s was a decision that is correct and forward-looking, even though Cambodia’s economy at that time was not yet strong. The decision was also based on the Royal Government’s careful weighing of the benefits and challenges, as well as the regulations and policies of Cambodia at that time against the requirements of accession and all the reforms that Cambodia will have to implement after becoming a full member. From a long- term perspective, Cambodia actively participated in the negotiations for accession to the World Trade Organization until its completion and become the 148th member of the WTO on 13 October 2004.
As a full member of the WTO, Cambodia gained access to the market under Most Favoured Nation (MFN), as well as special and differential treatment, especially preferential market access and other specific measures, offered to Cambodia as a Least Developed Country (LDC) Member, which was stipulated in various agreements and provisions of the WTO. Cambodia also benefited from various support measures in the form of capacity building and technical assistance from the WTO and from other Members and development partner institutions, which were crucial in the implementation of reform programs that Cambodia committed upon
acceding and in the achievement of various national development objectives, as well as accelerating its full integration into the multilateral trading system.
Over the past 20 years, Cambodia has achieved many tangible outcomes, including: an increase in trade volume from USD 4.5 billion in 2004 to USD 47.88 billion in 2023, with exports rising by more than 940% and reaching a target market of up to 177 countries. Foreign direct investment grew from USD 110 million in 2000 to USD 4.92 billion in 2023. The gross domestic product per capita increased from just USD 410 in 2004 to USD 1,875 in 2023. These factors contributed to reducing the poverty rate from 60% in 2000 to just 16% in 2022. Furthermore, WTO membership has facilitated Cambodia's transformation from an economy heavily reliant on agriculture to one characterized by industrialization and diversification, allowing Cambodia to export various products across multiple sectors, including agriculture, textiles, and more, such as rice, cassava, mango, rubber, garments, footwear, travel goods, bicycles, electronic components, automotive parts, and many more value-added products.
WTO membership also provided Cambodia with opportunities to enhance institutional capacity and empower officials in negotiating bilateral and regional free trade agreements to open additional markets beyond the preferential markets obtained through the WTO. These achievements reflect the success of implementing an economic policy that considers trade as the main driving force for national economic development, enabling Cambodia to achieve an average economic growth rate of 7% over the past 20 years, prior to the onset of the COVID- 19 pandemic in 2019.
With Cambodia's rapid socio-economic development over the past 20 years, as a WTO member, Cambodia has also actively contributed, alongside other members, to improve multilateral trade rules and support the reform of this organization towards becoming a global trade institution that is inclusive, equitable, and effective, with development at its core. Cambodia is the first LDC Member to establish a Permanent Mission to the WTO and other International Organisations (Economic and Trade) in Geneva, Switzerland, in 2017, and has deservedly assumed the role of the Coordinator for the LDC Group that serves comprehensive interests of all LDC Members as well as playing a pivotal role in discussions and negotiations on important and beneficial topics for LDC Members. These efforts reflect the
importance Cambodia attaches to the multilateral trading system, with the WTO at its core, as well as demonstrating Cambodia's full capacity and potential in participating in discussions on various issues and contributing to solutions and improvements of the global trading framework for national benefits.
At the same time, amidst a global economic landscape that is changing and uncertain, Cambodia faces new challenges, including changes in economic structure and architecture, geopolitical competition leading to trade wars, protectionism and nationalism, as well as climate change and the rapid evolution of digital technology. In this sense, Cambodia must adapt to these global trends and strategically plan for socio-economic development by phases to achieve the visions 2030 and 2050. In line with this vision, the government has launched a Phase I strategy for “Growth, Employment, Equity, Efficiency, and Sustainability,” which focuses primarily on: 1) maintaining peace and stability, economic growth, and inclusive development; and 2) building and strengthening the foundation to drive national development momentum.
Based on the achievements and key visions highlighted in the report on “Cambodia’s 20-Year Journey as a WTO Member” prepared by the Ministry of Commerce, I would like to express my high appreciation and commendation to the Ministry of Commerce and relevant ministries and institutions that have participated effectively and actively under the WTO framework in fulfilling our obligations and building Cambodia's socio-economic landscape.
I would like to extend my deep appreciation to the distinguished negotiators and the Cambodian negotiation team, led by H.E. Kitti Settha Pandita Cham Prasidh, former Minister of Commerce, who have dedicated their utmost effort to successfully negotiate Cambodia's membership in the WTO. These achievements reflect a significant collaborative effort that relentlessness in pursuing progress and prosperity for the national benefit and the welfare of all Cambodian people.
FOREWORD BY
SAMDECH MOHA BORVOR THIPADEI HUN MANET,
PRIME MINISTER OF THE KINGDOM OF CAMBODIA
Through adopting and implementing the Royal Government's Triangle Strategy and Rectangular Strategy in the past, Cambodia has integrated the trade and economy into the region and the world in order to create opportunities of the greater economic dimensions and benefit Cambodia’s economy; in particular, becoming the 148th member of the World Trade Organization (WTO) on October 13, 2004 through Cambodia's intensive and active negotiations with the members since the 1990s under the strategic guidance and recommendation by Samdech Akka Moha Sena Padei Techo HUN SEN, former Prime Minister of the Kingdom of Cambodia, is a historic and strategic step with a long-term vision.
Following its accession to the WTO, the Royal Government of Cambodia (RGC) has been implementing its obligations to reform the policies and laws that Cambodia committed in its Protocol of Accession to the WTO to bring the Cambodian trade regime in line with the WTO rules. The RGC has enacted and amended a number of laws related to trade, including Law on Rules of Origin; Law on Intellectual Property; Law on Marks, Trade Names and Acts of Unfair Competition; Law on Geographical Indication Mark; Law on Commercial Enterprises; Law on Commercial Rules and Business Registration; Law on Food Safety; Law on Competition; Law on Consumer Protection; Law on Electronic Commerce; Law on Trade Remedies; Law on Investment; Law on Secured Transactions, as well as other many regulations which are the commitment of Cambodia as the member of the WTO. The government also set out many policies and strategies to further promote economic development and respond to global trends, which includes Cambodia Industrial Development Policy, Digital Economy and Society Policy Framework, Cambodia Trade Integration Strategy, E-Commerce Strategy, Strategic Plan to Maximize Benefits from the Implementation of FTAs, and specific national policy by sectors such as cashew nuts, cassava and silk.
In addition to fulfilling the obligations, as an LDC member of the WTO, Cambodia also enjoys many benefits, such as wider market access with trade
preferential system and duty-free quota-free (DFQF) treatment, Special and Differential Treatment (SDT), and other preferential measures under the WTO framework, which are an important basis for Cambodia's full integration into the multilateral trading system. All these factors have helped Cambodia achieve many significant achievements related to the trade and economy, such as high economic growth, increase in trade and investment volumes, product and market diversification and diversified production bases; significantly contributed to job creation and increased household income as well as reduced the poverty in the last 20 years.
2024 marks the 20th anniversary of Cambodia's accession to the WTO. To celebrate this great event, as well as to reflect Cambodia's roles and achievements over the past two decades, the Ministry of Commerce has prepared a brief report on “Cambodia's 20 Years as a WTO Member". The report clearly highlights Cambodia's role and activities as a WTO member, the benefits of trade preferential system, bilateral and regional trade agreements, economic growth strategies, domestic reform, opportunities and challenges, and policy options.
Finally, I would like to thank the Ministry of Commerce for leading the production of this valuable document, and I strongly believe that this report will be an important document for public awareness; the inputs into ways forward of Cambodia's economic and trade integration in the WTO; and a reference for students and researchers. In particular, this document reflects the historic and strategic steps of the integration into the global economy in the history of Cambodia, resulted from the right decision and long-term vision of Samdech Akka Moha Sena Padei Techo HUN SEN, former Prime Minister of the Kingdom of Cambodia.
ACKNOWLEDGEMENTS
HER EXCELLENCY MRS. CHAM NIMUL,
MINISTER OF COMMERCE OF THE KINGDOM OF CAMBODIA
On behalf of the leaders, the officials of the Ministry of Commerce and on my own behalf, I would like to express my deep gratitude to Samdech Akka Moha Sena Padei Techo HUN SEN, former Prime Minister of the Kingdom of Cambodia and the Council of Ministers in the past legislatures, who set the clear goals and vision, and historically made the right decision to let the Kingdom of Cambodia access to the World Trade Organization (WTO). The glorious achievements Samdech Akka Moha Sena Padei Techo brought to the nation in the trade and economic sectors are remarkable and priceless for the Kingdom of Cambodia and all Khmer people.
Furthermore, I would like to express my deep gratitude and profound appreciation to all 166 members of Cambodia’s Accession Negotiation Team, head by
H.E. Kitti Settha Pandit CHAM Prasidh, former Minister of Commerce and Chairman of Cambodia’s Accession Negotiation Team, for successfully leading the negotiations for Cambodia’s accession successfully. I would like to express my sincere thanks to the leaders of the Ministry of Commerce and relevant ministries-agencies of the previous legislatures in the last 20 years, who properly led and jointly implemented the reform of the trade regime compliant with the rules of the WTO framework as well as fully utilize this membership to the fullest potential and bring about the real prosperity of the national economy. Taking this opportunity, I would also like to thank all the development partners who have supported Cambodia in the pre-accession and post-accession periods, including technical and financial assistance, all of which are the crucial contribution to the successful accession negotiation and implementation of the reform.
Finally, I would like to express my deepest gratitude to Samdech Moha Borvor Thipadei HUN MANET, Prime Minister of the Kingdom of Cambodia for continuing to sustain Cambodia's achievements and lead Cambodia with a long-term vision in building the foundation to achieve the Cambodia Vision 2050. On behalf of the leaders and officials of the Ministry of Commerce, I would like to commit as the civil servant to more effectively delivering significant results and jointly implementing the policies of the Royal Government, especially the Pentagon Strategy-First Phase to bring about the development, growth, prosperity, stability, sustainability for the nation.
Co-writers:
Mr. Cato Adrian and Mr. Angelo Silvy, retired staff members of the Trade Policy Review Division of the World Trade Organisation, and experts in trade policy and accessions.
Contributors:
- H.E. Mr. SOK Sopheak Secretary of State, Ministry of Commerce, Cambodia
- H.E. Mr. PICH Rithy Secretary of State, Ministry of Commerce, Cambodia
- H.E. Mr. LONG Kemvichet Director-General of International Trade
- H.E. Mr. SUON Prasith Ambassador and Permanent Representative of the
Permanent Mission of the Kingdom of Cambodia to the World Trade Organisation (WTO) and other
International Organisations (Economy and Trade) in Geneva, Switzerland
- H.E. Mr. Sven CALLEBAUT Advisor to the Ministry of Commerce, Cambodia
- Mr. ENG Sothyvon Deputy Director-General of Trade in Service
- Mr. SOK Bunthorn Deputy Director-General of International Trade
- Mr. SEANG Hong Director of Department of Notification and Legal
Compliance (DNLC)
- Mr. KONG Sokheng Trade Counsellor
- Mr. SUOS Imsouchivy Trade Counsellor
- Mr. KONG Sotheara Deputy Director of DNLC
- Mr. NEN Chansamuth Commercial Attaché
- Mr. TENG Chivon Chief of Office, DNLC
- Ms. MEY Molika Chief of Office, DNLC
- Mr. THOEM Pheara Deputy Chief of Office
Reviewed and edited by:
Information and Public Relations Working Group, Ministry of Commerce
Published in Khmer and English First Edition: October 2024
Copyright and Published by the Ministry of Commerce, Kingdom of Cambodia. Address: Lot 19-61, Boulevard of the Russian Federation
Sangkat Teuk Thla, Khan Sen Sok, Phnom Penh, Kingdom of Cambodia
Phone: 1266
Email: cabinet.info@moc.gov.kh
CAMBODIA’S 20-YEAR JOURNEY AS A WTO MEMBER
-58-
CAMBODIA’S 20-YEAR JOURNEY AS A WTO MEMBER
1. INTRODUCTION
1. The Royal Government of Cambodia (RGC) adopted a National Programme to Rehabilitate and Develop Cambodia based on market economy principles in 1994. The reintegration of Cambodia into the regional and global economy featured among the many necessary elements of the programme. Cambodia submitted a request to be a founding member of the WTO in October 1994, and the WTO Working Group was formed. However, the process of reviewing and approving Cambodia's proposal was delayed because the WTO was officially established on January 1, 1995, and Cambodia needed to go through negotiation process to become a member in accordance with Article XII of the Marrakesh Agreement Establishing the WTO, which required Cambodia to prepare a memorandum of understanding on the foreign trade regime and the government's negotiating team.
2. Between 1996 and 1999, the RGC created a team to prepare the relevant documents and officially submitted the Memorandum on the Foreign Trade Regime of Cambodia to the WTO in May 1999. The Working Party held five formal meetings under the Chairmanship of Mr. Andrea Meloni (Italy) to work out the accession terms between May 2001 and 22 July 2003. In all, 24 Member delegations (counting the European Communities and its member states as one delegation) joined the Working Party.
3. WTO Members approved Cambodia’s accession package (as well as Nepal’s package) at the Fifth WTO Ministerial Conference in Cancún, Mexico on 11 September 2003. Cambodia and Nepal became the first least-developed countries (LDCs) to join the WTO through full working party negotiations. Cambodia formally notified the WTO Secretariat that it had accepted its accession terms on 13 September 2004, and consequently became the WTO’s 148th Member 30 days later, i.e. on 13 October 2004.
4. In the later stages, Cambodia’s negotiations were given impetus by the
Decision of the WTO General Council of 10 December 2002 (document WT/L/508)
to facilitate and accelerate the accessions of LDCs through simplified and streamlined procedures. Under this Decision, WTO Members were to exercise restraint in seeking concessions and commitments on trade in goods and services, keeping in mind the terms of existing WTO LDC Members. Accession to the WTO’s Plurilateral Agreements (Government procurement and trade in civil aircraft) or participation in optional sectoral market access initiatives would not be a precondition for WTO Membership. Nevertheless, acceding LDCs were to offer reasonable market access for goods and services commensurate with their individual development, financial and trade needs. Special and differential treatment rules, as laid down in WTO agreements and other legal instruments, were applicable to all LDCs. Transitional periods and arrangements were to be granted, taking into account individual development, financial and trade needs, to be accompanied by specific action plans to reach WTO compliance. As necessary, implementation would be supported by technical assistance and capacity building measures from WTO Members.
5. Cambodia’s accession Working Party report (document WT/ACC/KHM/21), which includes its Protocol of Accession, sets out the terms and conditions for ensuring, or reaching, compliance with WTO rules. Market access granted by Cambodia to other WTO Members is spelled out in documents WT/ACC/KHM/21/Add.1 (goods) and WT/ACC/KHM/21/Add.2 (services).
6. The accession process went hand-in-hand with domestic reforms, and the accession package provided blueprints for additional work as Cambodia joined the WTO. Through its decision to anchor trade policies in the multilateral trading system (MTS) embodied in the WTO, the Royal Government provided a predictable environment for investors, traders, and other stakeholders. WTO Membership also offers a platform and reference point for further, selective economic integration. Cambodia’s impressive record of economic growth over the last two decades, aided by outward-looking trade policies, has visibly improved the standards of living of its population, and helped to lift a large segment of it out of poverty.
TESTIMONIAL
“One of the most memorable things about Cambodia's accession to the WTO was indeed a timely completion of the accession negotiations prior to the expiry of the Agreement on Textiles and Clothing and all restrictions thereunder on January 1, 2005. The conclusion of the accession negotiations before 2005 has significantly boosted Cambodia's exports to the members' markets without quotas. In addition, the subsequent structural reforms in the economy and trade, as committed during the accession process, have played a crucial role in steering the Cambodia's economy toward sustainable, inclusive, and resilient growth, marking a great milestone in the modern history of the country.”
H.E. Kitti Settha Bundit CHAM Prasidh,
Former Minister of Commerce and
Chief Negotiator of Cambodia’s Accession to the WTO
“Both as European Trade Commissioner and, later, as WTO DG, I have kept a vivid memory of the journey of Cambodia to its accession to the WTO, and of my own involvement in this endeavor. A memory of cooperation, determination, consistency, hard work, and skillful sequencing of the necessary economic reforms. After 20 years, I think that Cambodia is a living proof of how trade opening can work for the welfare of the people.”
Mr. Pascal Lamy,
Former Director General of World Trade Organization (2005-2013)
2. CAMBODIA IN THE WTO
7. Cambodia has been participating actively in the work of the WTO since acceding in 2004 pursuant to Article XII of the WTO Agreement. Cambodia takes part in the work of all main WTO’s committees and subcommittees, as well as of its higher bodies, such as its three Councils, and its Ministerial Conferences. It also partakes actively in negotiations, including on new issues such as fisheries, WTO and dispute settlement reforms, LDC graduation, trade and environment, and on some of the new Joint Initiatives: Cambodia participates in the joint initiative on Investment Facilitation for Development, and in the environmental initiative on Plastics pollution and environmentally sustainable plastics trade. Cambodia is a member of several of the negotiations groups, including the following: Asian developing members, ASEAN, G-90, and Least-developed countries (LDCs). Cambodia accords at least MFN treatment to trading partners, including non-WTO Members, and has shared its experience and national good practices with Members, through its interventions in Committees and Subcommittees, and working groups.
8. Cambodia places serious interest in and fully understands the benefits of the multilateral trading system (MTS). As such, it established a permanent Mission to the WTO and other international organizations in 2017, the first LDC to do so. Also in 2017, Cambodia assumed the role of coordinator of the LDC group and as such it has been the focal point supporting the LDC group in various topics/issues, including Duty-Free Quota Free (DFQF) market access and WTO reform. In sum, Cambodia has actively pursued the interest of the LDC group in the WTO. In the Eleventh WTO Ministerial Conference in Buenos Aires, in December 2017, Cambodia on behalf of the LDC Group issued a communication emphasizing that special and differential treatment for developing countries, particularly LDCs, was central for the credibility and efficiency of the MTS. Cambodia stressed the special needs of post-acceded LDCs to address the impact of the accession process, and called for the elimination of all forms of trade distorting domestic support in agriculture. Cambodia noted that the principle of special and differential treatment should be an integral part of all future negotiations including on fisheries subsidies,
which LDCs supported, and called upon Members to fully implement the decisions in favour of LDCs, adopted in previous Ministerial Conferences.1
9. Cambodia accepted the 2005 Protocol Amending the TRIPS Agreement on
1 November 2011, and the 2014 Protocol concerning the Trade Facilitation Agreement on 12 February 2016. Cambodia accepted the WTO TBT code of good practice in 2017. On 6 May 2024, Cambodia deposited its document of acceptance of the Fisheries Agreement and continues to engage actively in the negotiations on phase 2 on this agreement.2
10. During its accession negotiations, Cambodia accepted obligations under the WTO agreements, to be applied or phased in in a manner described in the report of the working party that negotiated the deal, and in accordance with its schedules of commitments. Specific policy areas that needed to be covered by WTO rules were identified. Progress in several of these areas had taken place before the accession process was completed.3 In more than half of these areas, laws and regulations were already in compliance with WTO rules or could be made compliant by government decision before accession.4
1 WTO document WT/MIN(17)/40, 11 December 2017.
2 WTO information. Viewed at: https://www.wto.org/english/news_e/news24_e/fish_06may24_e.htm.
3 See : Siphana, Sok (2005), Lessons from Cambodia’s Entry into the World Trade Organization. Asian Development Bank Institute, ADBI Policy Papers No. 7, 11/05, and WTO, Cambodia Accession Factsheet. Viewed at:
https://www.wto.org/english/thewto_e/acc_e/factsheet_cambodge_e.htm.
4 Working Party report (WTO document WT/ACC/KHM/21), adopted on 22 July 2003. The topics in question are: price controls and pricing policies; other duties and charges on imports; tariff exemptions; customs fees; domestic taxation;
non-tariff barriers (quotas, import licensing, etc.); preshipment inspection; export restrictions; industrial subsidies, trade- related investment measures (TRIMS); state trading; free zones and special economic zones; transit trade; agricultural export subsidies; trade in textiles; publication of information on trade; and free trade agreements. The working party members were: Australia, Canada, China, the EU, India, Japan, Rep. Korea, Malaysia, New Zealand, Panama, Singapore, Chinese Taipei, Thailand, United States, Venezuela.
TESTIMONIAL
“Cambodia became the Coordinator of the LDC Group while in the process of establishing a permanent mission to the WTO in early 2017. Despite Cambodia’s limited experience and resources, Cambodia made every effort to play this role in creating opportunities and gaining Cambodia's prestige in the multilateral trading system to reap the benefits for the 48 LDCs including Cambodia; and through the close cooperation with the WTO Secretariat, relevant international organizations and experts, Cambodia led and pushed for adopting the LDC Ministerial Declaration at the 11th Ministerial Conference in late 2017 in Buenos Aires, Argentina, which urged the WTO members to fully implement the decisions and commitments regarding the flexibilities and benefits to be granted to LDCs, including duty-free and quota-free market access and Special and Differential Treatment.”
H.E. Mr. PICH Rithi,
Secretary of State of MOC
and former Ambassador C Permanent Representative of
the Permanent Mission of the Kingdom of Cambodia to the WTO and other Ios (Economy C Trade) in Geneva, Switzerland (2017-2018)
11. Upon accession to the WTO, regarding tariff bindings, Cambodia negotiated average final tariff bound rates of 28.1% for agricultural and 17.7% for non-agricultural products, and a general bound tariff rate of 19.9%. Cambodia bound other customs duties and charges at zero. Cambodia noted that it did not apply any tariff rate quotas and committed to apply any tariff exemptions in conformity with WTO provisions and to apply domestic taxes in a non-discriminatory manner to imports regardless of their country of origin. It also pledged to eliminate any quantitative import restrictions, including prohibitions, quotas and licensing systems, no later than 1 June 2005. Cambodia did not provide agricultural export subsidies and bound these at zero in its schedule. Cambodia undertook specific commitments under the GATS in 94 services sub-sectors.
12. In the next few years following accession, Cambodia was busy implementing its pending WTO commitments. In this regard, in order to meet WTO requirements with respect to customs legislation, Cambodia enacted a new Customs Law in July 2007, which was followed by some 25 supporting regulations, to allow for the law to be implemented effectively. The implementing regulations contained provisions on several areas, including customs valuation, customs declaration procedures, customs tariffs, tariff classification of goods, refund of customs duties, temporary admission, customs brokers, transit, among others. This allowed for the implementation of the Agreement on Customs Valuation before the agreed date. Other areas of domestic reform where changes were implemented following accession are described below.
13. Apart from an active participation in the WTO, Cambodia has promptly abided by its commitments and obligations in the organization. Reflecting this, Cambodia submitted 137 notifications to the different WTO bodies since its accession in 2004 and up to end-June 2024. Of these, 23 were on technical barriers to trade, 18 were on agriculture, 18 on antidumping, 11 on countervailing measures, 23 on import licensing, among others. Members/observers have not filed any specific trade concerns (STCs) regarding Cambodia’s use of technical barriers to trade or sanitary and phytosanitary measures to the TBT and SPS Committees. On the other hand, Cambodia has not submitted any STC with respect to a WTO Member since its accession to the WTO.
14. As of July 2024, Cambodia has not been involved in any dispute in the WTO, neither as plaintiff nor as defendant; it has not taken part in any dispute as a third party. Cambodia has undertaken two Trade Policy Reviews since its accession to the WTO, in 2011 and in 2017. Its third TPR is scheduled for 26 and 28 March 2025.
15. In the 20 years since it joined the WTO, Cambodia has presented several proposals to the different WTO bodies, individually, or together with other WTO Members. In recent years, Cambodia has submitted communications on Cambodia’s experience on E-commerce readiness and its challenges; the impact of GSP graduation on LDCs and cumulation: the case of Cambodia; and on the importance of differentiating utilization rates of preferential trade arrangements.
16. In the 13th WTO Ministerial Conference in Abu Dhabi, which took place in February 2024, Cambodia reiterated the importance it places on the rule-based MTS, and on having a stronger, relevant, effective, and fit-for-purpose WTO. Cambodia restated the need to place development as the core purpose of the WTO and the standing guiding principle of all negotiations, and to bring the LDC agenda to the forefront of all deliberations. Cambodia expressed satisfaction with the WTO General Council decision on extension of unilateral DFQF preferences in favour of countries graduated from the LDC category adopted on 23 October 2023, and stressed that it was necessary to continue the discussions on decisions in favour of LDCs in this area and on services waivers and rules of origin. Cambodia highlighted the importance of promoting LDCs' trade, allowing these countries to fully leverage the MTS and to utilize trade to foster economic growth and inclusive and sustainable development. It noted that the LDC Group placed critical importance on the WTO reform process, which should deal with the dispute settlement system, address key agricultural issues, resolve TRIPS-related issues, integrate environmental considerations, foster new development initiatives, and accelerate digital trade for a more inclusive future. Cambodia considered these steps crucial in ensuring a fair, balanced, and inclusive trading system that not only promotes economic growth but also safeguards the environment, public health, and SMEs.5
5 WTO document WT/MIN(24)/ST/49
TESTIMONIAL
“While currently undergoing a challenging time requiring the reconsideration about its functions and relevance to the current economic context and challenges, the WTO needs to implement several reforms, particularly in its negotiation function, to create a negotiation mechanism that allows for the participation of all members and produces outcomes. In addition, the WTO needs to operationalize a fully and well-functioning dispute settlement system that is accessible to all members as this has been a key pillar of the organization. In the meantime, the WTO must ensure that the outcomes of negotiations benefit all members, particularly LDCs. Looking ahead, the WTO should address the needs of its members in response to the global issues by strengthening the spirit of multilateralism, ensuring amendments, and creating multilateral policies that defend and benefit gender, environment, e-commerce, and investment."
H.E. Bundit Sapheacha Prof. SOK Siphana,
Senior Minister in Charge of Special Missions
“UNIDO has proudly partnered with Cambodia for many years through our Programme for Country Partnership. Together, we have developed a comprehensive trade integration strategy and supported Cambodia in enhancing local value addition and quality infrastructure to improve access to global markets. We remain committed to advancing Cambodia’s sustainable economic diversification and supporting the key priorities of the Government’s socioeconomic agenda.”
H.E. Mr. Gerd Müller,
Director General,
United Nations of Industrial Development Organization (UNIDO)
TESTIMONIAL
“Underlaid in a broad spectrum of WTO Agreements, rules, and regulations are all fundamental principles for the multilateral trading system, such as most-favoured-nation principle, non- discriminatory treatment by and among members, and the commitment to transparency in the conduct of member’s trading activities. As a least developed member, Cambodia is not yet fully able to comply with them yet, but it is given flexibilities, trade preferences and special C differential treatment specified in some agreements. These flexibilities include, among others, the restraint by WTO Members from raising matters under the Dispute Settlement Understanding against any LDC Member and the extension of notification requirement of LDC Member’s implementation of Categories under the Trade Facilitation Agreement. The most challenging parts for Cambodia to implement are structural reform and amendment of existing laws and regulations to comply with the WTO rules and its commitments. Despite the mentioned values the WTO has offered and Cambodia is not required to reduce import duty during and after its accession, the Government has viewed that bilateral free trade agreements with ‘potential trade partners’ are another sustained and permanent catalyst to pursue its long-term trade advancement. This vision is inspired by the potential erosion of certain flexibilities and preferences under WTO post-LDC graduation, the spill-over effects of other bilateral free trade agreements by another members, regional integration beyond WTO’s scope, and a prioritization of certain competitive products of Cambodia destined for certain potential markets.”
H.E. Mr. SOK Sopheak,
Secretary of State, Ministry of Commerce, Cambodia
3. REGIONAL AND BILATERAL TRADE AGREEMENTS, TRADE PREFERENCES
17. The market opening embedded in Cambodia’s WTO membership has been assisted and reinforced by regional trade liberalization efforts. Cambodia has been a member of the Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) since 30 April 1999, and ASEAN has been an integral part of Cambodia's foreign policy since then. Through ASEAN, Cambodia has taken part in the liberalization of regional trade, harmonization of trade-related policies and measures, and the pursuit of further trade liberalization with ASEAN Dialogue Partners.
18. Building on earlier harmonization policies, the ASEAN Economic Community (AEC), founded on 31 December 2015, is centered on a single market and production base, equitable economic development, and on a region that is highly competitive and fully integrated into the global economy. At present, economic integration is guided by the AEC Blueprint 2025. The Master Plan on ASEAN Connectivity 2025 identifies five strategic areas, and the ASEAN Agreement on Electronic Commerce (2021) facilitates e-commerce between ASEAN members. The ASEAN Framework Agreement on Services, which liberalized intra-ASEAN trade in services through 10 successive packages of commitments, was replaced by the ASEAN Trade in Services Agreement (ATISA) as it entered into force on 5 April 2021.
19. Cambodia has gone beyond its WTO commitments vis-à-vis other ASEAN members in services sectors such as the leasing of construction machinery, translation and interpretation services, paging services, and dental services. Additional GATS plus commitments were included in the eighth (2010) and ninth (2014) packages for business services, computer and related services, rental/leasing services without operators, and other business services. Cambodia reduced its tariffs on goods originating in its ASEAN partners in successive steps, reaching full liberalization in 2018.
20. Cambodia is part of the ASEAN Comprehensive Investment Agreement, which foresees progressive elimination of investment restrictions in ASEAN members affecting manufacturing, agriculture, fisheries, forestry, and mining, and services incidental to these sectors. Cambodia has signed bilateral investment promotion and protection agreements with 27 countries (although some of them are
not yet in force). In general, the agreements provide for reciprocal national treatment and preclude expropriations except when undertaken in a non- discriminatory manner for a lawful or public purpose against prompt, adequate, and effective compensation. The repatriation of investments is guaranteed, and investment disputes are referred to arbitration.
21. ASEAN members have found it convenient to use a common platform in negotiations with key trading partners, and have concluded ASEAN free trade agreements with China, India, Japan, the Republic of Korea, Australia, New Zealand and Hong Kong, China. ASEAN and its FTA partners launched negotiations to establish a Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) in 2012. The RCEP Agreement entered into force for Cambodia and the majority of its partners on 1 January 2022.
22. The RCEP Agreement broadens and deepens the engagement between ASEAN members and ASEAN FTA partners (minus India) and includes new areas such as government procurement. Among the 20 chapters overall, RCEP provisions related to trade in goods concern tariff elimination and tariff reduction, duty-free temporary admission, general elimination of quantitative restrictions, and enhanced transparency (import licensing, non-tariff measures, fees and formalities). The services chapter goes beyond existing FTAs in its scope regarding domestic regulations, and the general removal of restrictive and discriminatory measures is accompanied by negative lists for the scheduling of services commitments. Further liberalization of financial services, telecommunication services, and professional services is dealt with in specific annexes. The RCEP Agreement also covers temporary entry and stay of natural persons engaged in trade in goods, services, or investment activity. The investment chapter is founded on four pillars - protection, liberalization, promotion, and facilitation. Intellectual property provisions, notably regarding technological protection measures and enforcement in a digital environment, go beyond the WTO TRIPS Agreement. Electronic commerce provisions address issues such as the protection of consumer rights, protection of user information, the location of computing facilities and cross-border transfer of information. Other areas covered under the RCEP Agreement include customs procedures, trade facilitation, rules of origin, TBT and SPS, trade remedies, competition policy, and SMEs.
23. The ASEAN framework for trade negotiations with third parties does not constrain Cambodia's ability to pursue its national interests further, and its strategy for regional integration through ASEAN and RCEP is advanced and complemented by bilateral agreements and arrangements. While the bilateral approach improves market opportunities for major products currently exported by Cambodia, it also lays the ground for diversification of the existing base, particularly in the agricultural sector.
24. The Cambodia-China-Free Trade Agreement (CCFTA), signed on 12 October 2020, has been effective since 1 January 2022. The CCFTA comprises 16 chapters, covering key areas such as: transparency in customs procedures and trade policies, and aligning Cambodia's trade facilitation measures with international best practice; cooperation to enhance Cambodia's sanitary and phytosanitary standards; technical cooperation and capacity building, notably in agriculture; making use of China's Belt and Road Initiative for policy coordination and connectivity; and conducting joint studies, information sharing, and the development of harmonized legal frameworks to facilitate electronic commerce. Regarding tariffs, Cambodia will eliminate or reduce tariffs on 90% of all goods of Chinese origin, while the corresponding figure for China is 97.53% (an improvement from 94.37% under the ASEAN-China FTA). Goods that benefit from zero tariffs immediately include a range of agricultural goods of export interest to Cambodia as well as textiles, footwear, electronic parts, electronic motors and engines, bicycles, and cables. The CCFTA also covers investment promotion, and for trade in services the two parties have agreed to provide the highest level of access available to its other FTA partners.
25. The Cambodia-Korea Free Trade Agreement (CKFTA), signed on 26 October 2021, entered into force on 1 December 2022. The CKFTA comprises 10 chapters affirming the adherence to basic WTO rules and requirements governing trade in goods and services, with supplementary provisions for bilateral cooperation, oversight, and arbitration of disputes. The Republic of Korea is committed to eliminate tariffs on 95.6% of its tariff lines for goods from Cambodia. Most tariffs were eliminated immediately. The CKFTA is expected to boost Cambodia's exports of textiles and garments, footwear, bags and accessories,
electronic devices, rubbers, aquaculture products and a range of agricultural items (meat, maize, potatoes, coffee, fruit, peppers, cashew nuts, longan, tobacco, etc.).
26. The Cambodia-UAE Comprehensive Economic Partnership Agreement (CEPA) was signed on 8 June 2023 and entered into force on 31 January 2024. Key areas covered in the 18 chapters of the CEPA with the United Arab Emirates are tariff elimination (97.7% of all tariff lines), simplified and expedited customs procedures, TBT and SPS measures, provisions supporting SMEs, enhanced market access for services providers, electronic commerce, intellectual property, and the promotion of bilateral investments in areas such as logistics, infrastructure, travel and renewable energy. Cambodia expects the CEPA to provide additional opportunities to export meat, grains, fruit, processed food, apparel, footwear, and leather goods.
27. Cambodia is a beneficiary under the unilateral Generalized System of Preferences (GSP) schemes of Australia, Canada, the EU, Iceland, Japan, Kazakhstan, New Zealand, Norway, the Russian Federation, Switzerland, Türkiye, and the United States. In the United Kingdom, a Development Countries Trading Scheme (DCTS) is replacing the GSP scheme to support sustainable economic growth in developing countries, including Cambodia. Additional preferences (reduced or zero tariffs) are accorded to Cambodian exports by China, Chinese Taipei, the Kyrgyz Republic, Tajikistan, the Republic of Korea, and Chile.
28. Duty-free and quota-free access to the EU market has been granted to LDCs, including Cambodia, under the Everything-But-Arms Initiative since 2001. Over the years, Cambodia has become the second most important beneficiary under the EBA. As most Cambodian exports (84%) are eligible for duty suspensions under the EBA scheme, and the preference utilization rate has been high (about 91%), some three quarters of Cambodian exports are accessing the EU market free of import duty.
29. A Trade and Investment Framework Agreement (TIFA) was signed with the United States in 2006. The TIFA promotes mutual trade and investment and provides a bilateral forum to address issues related to customs, trade facilitation, and intellectual property rights. The two countries continue contacts under this framework. Cambodia became a beneficiary under the US GSP scheme in 1997 and enjoyed tariff preferences until the programme expired on 31 December 2020.
Renewal of the GSP scheme has been pending in the U.S. Congress since then. In 2020, U.S. GSP imports from Cambodia totalled USD 2.03 billion (against USD 6.61 billion of US imports overall), making Cambodia the fourth largest GSP beneficiary.
30. Cambodia signed its first agreements for the avoidance of double taxation, with Singapore and China, in 2016. Since then, double taxation agreements have come into force with other ASEAN members (Brunei Darussalam, Indonesia, Thailand, Viet Nam, and Malaysia) as well as with the Republic of Korea and Hong Kong, China. Ratification of agreements with Macau SAR and Türkiye are in progress, and Cambodia is considering negotiating agreements with the Philippines, Lao PDR, Myanmar, France, Japan, Morocco, and the United Arab Emirates.
TESTIMONIAL
“UNCTAD was the first agency on the ground in 2003 to implement a five-year technical assistance program to support the implementation of Cambodia's WTO commitments, which I had the pleasure of leading immediately after accession. Over the last 20 years, Cambodia has successfully mobilized Aid for Trade resources, notably through the Trade SWAp. To build on this, Cambodia can capitalize on its WTO experience by training the next generation of negotiators and policymakers, equipping them to handle the negotiations of today and tomorrow, including through the integration of AI. Ultimately, businesses are the ones who trade and stand to gain the most, so it is crucial to continue engaging the private sector in designing programs and preparing future trade agreements in an inclusive and sustainable manner.”
H.E. Mr. Sven Callebaut,
Advisor to the Ministry of Commerce
“Cambodia has always been a thought leader and a star performer when it comes to utilizing the institutional support of the Enhanced Integrated Framework (EIF), as demonstrated by its ability to mainstream trade into its national development plans and to implement the Trade Sector Wide Approach.
Evidence suggests that Cambodia has also effectively utilized the EIF productive capacity-building support to strengthen its rice, silk, marine fishery, cassava and tourism sectors, with the rice sector clearly standing out, as rice exports grew from USD 140 million in 2015 to USD 414 million in 2022, making Cambodia one of the top 10 rice exporters in the world.
Finally, its leadership on digital trade has not been limited to creating an e- commerce platform and linking customs and postal clearance systems to facilitate trade in parcels; it has also provided capacity-building support to small businesses to utilize the opportunities this offers, and to which the EIF is proud to have contributed.”
Mr. Ratnakar Adhikari,
Executive Director, Enhanced Integration Framework (EIF)
4. CAMBODIA’S GROWTH STRATEGIES
31. Progress has been guided and reinforced through successive five-year Socio-Economic Development Plans since 1998. The first two five-year plans were implemented under the Triangular Strategy (1998-2003) with its emphasis on: (i) peace, stability, security and public order; (ii) integration into the regional and international communities; and (iii) socio-economic development and poverty reduction. Membership in ASEAN (1999) and the WTO (2004), and the establishment of trade preferences in the U.S. and EU markets, were key outcomes of the Triangular Strategy.
32. The four strategic objectives of the Rectangular Strategy (2004-2023) were growth, employment, equity, and efficiency. Implemented in four distinct phases, road, water, electricity, and people were the priority areas setting the agenda for development. Whereas infrastructure, in particular the construction and improvement of roads, was the main focus in the first two phases, people, i.e. developing human resources, became the top priority in the subsequent stages. In phase IV, human resource development (Rectangle 1) focused on enhancing the quality of education, science and technology; vocational training; improved healthcare and nutrition; and strengthened gender equality and social protection. Key drivers of economic diversification (Rectangle 2) were improved logistics and connectivity (transport, energy, and digital platforms), developing key and new sources of economic growth, readiness for digital economy and industrial revolution 4.0, and promotion of financial and banking services. Private sector development and employment (Rectangle 3) involved the promotion of the job market, SMEs and entrepreneurship, public-private partnership, and enhanced competitiveness. Rectangle 4 - inclusive and sustainable development - had as its components (i) promotion of agricultural and rural development, (ii) strengthened sustainable management of natural and cultural resources, (iii) strengthened management of urbanization, and (iv) ensuring environmental sustainability and readiness for climate change.
33. The Pentagonal Strategy is a long-term project to be implemented in five phases over 25 years with governance and modernization of state institutions at the core. The principal policy thrust of Phase 1 (2024-2028) is human capital development. Additional elements are: economic diversification and competitive
enhancement (Pentagon 2), development of the private sector and employment (Pentagon 3), resilient, sustainable and inclusive development (Pentagon 4), and development of the digital economy and society (Pentagon 5).
34. The Pentagonal Strategy has five strategic objectives and a fifth priority area - technology - is added to the four previously identified priorities (people, roads, water and electricity). The overall aim is to ensure crisis-resilient economic growth of around 7% per year on average. More and better jobs, especially for young people, should be created through quality education and vocational training adapted to the needs of the market. Poverty is to be reduced further, to less than 10% of the population, with less economic inequality, and accompanied by a system of social protection, lower cost of living, and better public services. A favourable environment for business, investment, and trade is to be supported by public institutions with enhanced capacity and governance at the national and sub-national level, and stronger private sector governance. Cambodia also aims at sustainable socio- economic development more resilient and responsive to climate change, the promotion of gender equality, sustainable management of natural resources, and enhanced low-carbon public investment and financial flows towards a new green economy.
35. Consistent with the framework set by five-year socio-economic plans and overall long-term strategies, Cambodia has formulated and implemented a number of specific policies in dedicated areas. The Industrial Development Policy 2015- 2025 seeks to broaden Cambodia's industrial base and transform it from labour- intensive to skills-intensive and knowledge based, regionally integrated with links to global value chains. Measures include the development of Special Economic Zones (SEZs) and industrial zones to attract investment; incentives for small and medium sized businesses to formalize and modernize; revisiting the regulatory environment to make it stronger and more conducive to industrial growth; and the coordination of human skills development, science and technology, industry infrastructure and related financing. The Policy also points to the role of industry in promoting other sectors such as agriculture and services. The Law on Investment of 15 October 2021 offers tax concessions and special incentives to domestic and foreign investors alike across a broad range of industries and services activities, including in emerging
sectors such as green energy, infrastructure, health, electronics/machinery, industrial parts, and agro-processing.
36. Through its Digital Economy and Society Policy Framework 2021-2035, Cambodia promotes digital entrepreneurship and innovation to foster economic sustainability. Over the last two decades, digital technologies have become an integral part of socio-economic development, creating opportunities for innovative business, enhancing efficiency and productivity, and improving the competitive environment. The COVID-19 pandemic reinforced this trend. The Government sees digitalization and digital transformation, i.e. the creation of integrated digital governments, economies, and societies, as instrumental in advancing sectors that underpin resilient socio-economic development. In this connection, the framework is accompanied by the Cambodia Digital Government Policy 2022-2035 with its vision of 'establishing digital government to improve the citizens' quality of life and build their trust through better public service provision'. A Digital Government Committee is entrusted with nationwide coordination and implementation of this policy.
37. Cambodia has been a pioneer and active user of the Enhanced Integrated Framework (EIF) partnership for LDCs. Cambodia's first Diagnostic Trade Integration Study (DTIS), the cornerstone of the IF and EIF in multilateral integration and mainstreaming of trade issues into national development plans, dates back to November 2001 and paved the way for Cambodia's accession to the WTO. As for other EIF beneficiaries, Cambodia's subsequent Aid-for-Trade projects have been derived from its DTIS and related policies and action plans. Cambodia's original DTIS was updated in 2007, identifying trade as the main engine of growth, and export diversification in support of economic diversification (Cambodia Trade Integration Strategy (CTIS) 2007). The subsequent update - the Cambodia Trade Integration Strategy 2014-2018 (CTIS 2014) - identified as action areas: trade and market diversification; trade facilitation; TBT and SPS measures; the investment environment for export-led activities; and intellectual property rights. SWOT analysis was applied on key export value chains (garments, footwear, light manufacturing and assembly, processed food, fisheries products, milled rice, cassava, rubber, tourism, and silk products) to identify challenges and opportunities.
38. The Royal Government has gradually assumed a stronger role in the elaboration of the trade integration strategies, and the CTISU 2019, covering 2019 to 2023, was the first fully Government-led and Government-owned strategy update. The Ministry of Commerce is currently formulating the Cambodia Trade Policy Framework Towards 2030. This new approach moves away from the DTIS concept as Cambodia prepares for LDC graduation and aligns fully with the Pentagonal Strategy Phase 1 to ensure economic resilience and sustainable growth.
39. Move to end of next section: The Ministry of Foreign Affairs and International Cooperation launched the Economic Diplomacy Strategy (EDS) on 13 January 2021 against the backdrop of challenges and uncertainties caused by the COVID-19 pandemic, rivalry between the world's leading economic powers exposing the fragility of the globally interconnected economic system, and Cambodia's actual and potential loss of trade preferences for non-trade reasons. The EDS is a proactive tool to further Cambodia's integration in the regional and world economy, deepen bilateral and multilateral cooperation, expand Cambodia's economic potential and take full advantage of new opportunities, while protecting and promoting Cambodia's core national interests to secure prosperity and social development.
40. The EDS links foreign policy and diplomacy with national economic development as it aims at the promotion of international trade, at attracting FDI, and promoting tourism, culture, and sports exchanges. Expertise in economic diplomacy is to be mobilized and trained; focus areas in trade are export diversification (products and markets), identifying new products and services, and using FTAs to strengthen cooperation bilaterally and regionally. Increased awareness of available investment opportunities and incentives, organizing missions and visits for potential investors, and public-private partnerships are elements of the strategy to enhance the flow of FDI. Results achieved during the first three-years of the programme serve as input for the upcoming Economic Diplomacy Strategy 2024-2028.
TESTIMONIAL
"I would like to commend the government and the people of Cambodia on their successful economic development led by trade since becoming a Member of the WTO in October 2004. Since 2005, Cambodia's GDP in nominal terms has increased nearly six-fold, while GDP per capita has nearly quadrupled, from US$ 550 to US$ 2,460. Trade was an important driver of this growth: over the same time period, the value of Cambodia's trade in goods and services, expanded by nearly 670%. Merchandise exports multiplied more than seven-fold, while exports of commercial services almost quadrupled. Cambodia is now expecting to graduate from LDC status in 2027. I appreciate Cambodia’s constructive engagement in the WTO, particularly as a leader of the LDC group, and encourage Cambodia to continue its leadership in supporting the multilateral trading system during these challenging times. I want to thank Minister Cham Nimul and Ambassador Suon Prasith and his team for their dedication and hard work to support the WTO and the multilateral trading system."
H.E. Dr. Ngozi Okonjo Iweala,
Director General of the World Trade Organization
“Our sector has been able to access to many international markets and provide international buyers with confident of our supply as well as international standard commercial trade practices. The sector growth has been tremendous from about 10 garment factories in 1996 to now 1,200 manufacturers exporting about US$ 12 billion per year employing about one million workers who would support about 4 million people.”
H.E. Oknha VAN Sou Ieng,
Advisor to Ministry of Commerce,and Honorary President of Cambodia Federation of Employers and Business Associations (CAMFEBA)
5. ECONOMIC PERFORMANCE
41. Cambodia has shown strong economic growth since its accession to the WTO. Real GDP growth peaked the year after accession, reaching 14.1% in 2005, as accession gave a boost to confidence and led to an increase in private investment, while the implementation of reforms boosted public investment. The years following accession up to the global financial crisis were all witness to swift rates of real GDP growth, exceeding 9% per year. In the aftermath of the global economic crisis, growth slowed down some in 2009 and 2010, but as the path of reform continued, Cambodia was still able to post real GDP growth rates of above 5%. Growth accelerated thereafter, with annual growth rates of between 5.8% and 9.1% in the 2011-2019 period. The Cambodian economy was affected by the COVID-19 pandemic, that led to a decline of 3% in real GDP in 2020, but this decline was less pronounced than in other economies and led to a swift recovery in 2021 and 2022, when real GDP grew by 2.9% and 5.1%, respectively, according to data from the National Institute of Statistics (chart 1). For 2023, Cambodia achieved real GDP growth of 5% and is expected to accelerate to 6% in 2024.
Chart 1 GDP real growth 2003-2023
16.0%
14.0%
12.0%
Real growth rate
10.0%
8.0%
6.0%
4.0%
2.0%
0.0%
-2.0%
-4.0%
14.1%
10.G%
G.8%
G.0%
7.G% 8.3%
8.8% G.1%
8.7%
7.8%
6.8% 7.4% 7.6%
7.G%
5.3% 5.3%
5.8%
5.1% 5%
2.G%
-3.0%
Year
42. The average real annual GDP growth rate for the 20-year period since WTO accession, has been 7.1%. Real GDP has increased by 292% between 2004 and 2023; that means that in just 20 years the size of the economy has tripled in real terms. In nominal terms, GDP has increased seven-fold during the period.6
TESTIMONIAL
“Cambodia’s membership in the WTO since 2004 has been instrumental in expediting Cambodia’s economic development process in an enduring and robust manner through its deeper integration into the rule-based multilateral trading system as well as many preferential treatments accorded to the LDC members. This membership becomes a fortified basis for the country’s closer economic and development cooperation with other trade partners and institutions, especially through negotiating bilateral and multilateral free trade agreements aimed at promoting economic diversification and even more linking Cambodia with global supply and value chains. Moreover, Cambodia is obliged to undertake in-depth reforms on trade-related policies and regulations in compliance with the WTO’s rules and regulations as well as its national policies and strategies which contribute to establishing favorable and predictable investment and business climate, all to attract FDIs and promote trade for its sustainable, inclusive, and resilient economic growth so as to prepare itself well for the LDC graduation by 2029 and realizing the vision of becoming an upper-income and high income country by 2030 and 2050, respectively.”
H.E. Akka Bundit Sapheacha AUN Pornmoniroth,
Deputy Prime Minister, Minister of Economy and Finance
6 National Institute of Statistics, at: https://www.nis.gov.kh/index.php/en/national-statistical-systems/official-statistics-of- cambodia/150-national-account-new.
43. One of the main forces driving growth has been a strong merchandise export performance, which sharply accelerated following Cambodia’s accession to the WTO. Merchandise exports expanded by an average growth rate of 12% in real terms and increased almost nine-fold in nominal terms, from USD 2,798 million in 2004 to USD 23,470 million in 2023 (Chart 2). Given its fast insertion in the global economy and the importance of it, Cambodia’s future growth depends to a large extent on maintaining the trade and investment momentum. As the IMF staff has noted in a recent paper, geo-economic fragmentation could lead to significant economic costs for Cambodia given its high trade openness.7
44. Investment has been another important force behind the strong GDP performance, and its growth rate also seems to have been accelerated by WTO membership: the share of GDP of gross capital formation increased from 21.4% in 2004 to 34.3% in 2022.8 This was the result of an annual average real growth rate of some 10% during the period. This result is of the utmost importance since it provides the base for future growth. The impressive performance of investment went hand- in-hand with a sharp increase in imports of goods and services, which expanded at an annual average real rate of 11% during the 2004-2022 period. Household consumption rose at an annual average 5.6% real rate in the period.
7 IMF (2024), Cambodia 2023 Article IV Consultation—Press Release; and Staff Report, Annex VII. Geo-Economic Fragmentation: Implications for Cambodia. IMF Country Report No. 24/36, January 2024. Viewed at:
8 Calculations based on data from National Institute of Statistics, at: https://www.nis.gov.kh/index.php/en/national- statistical-systems/official-statistics-of-cambodia/150-national-account-new
Chart 2 Merchandise export and import performance 2004-2023
35,000
30,000
USD million
25,000
20,000
15,000
10,000
5,000
,0
Years
Exports Imports
45. Since its accession to the WTO, Cambodia has become a more open economy, as witnessed by the share of GDP represented by merchandise trade, which reached 132% in 2022, compared with 100% at the moment of accession (2004). Reflecting the fast growth of investment, and despite rapidly increasing exports, Cambodia posts a traditional merchandise trade balance deficit: this deficit reached some USD 2.8 billion in 2023, or some 8.6% of GDP, down from USD
8.8 billion in 2022. This reduction in the deficit was mainly caused by a sharp decrease in imports, as the effect of the extraordinary surge in imports triggered by the normalization of the economic environment in the aftermath of the pandemic in 2021 and 2022, waned. Exports increased by 1.7% in 2023 while imports decreased by 17.7%, with imports of vehicles decreasing by 35.9%, petroleum products by 5.3%, and garment materials by 7%.
46. Exports of merchandise reached USD 23,564 million in 2023; this was 1.7% higher than in 2022. The main export products were garments, which represented one third of the total (USD 7,869 million), but which contracted by 12.9% with
respect to the previous year. They were followed by exports of electrical parts, which represented 12.3% (USD 2,898 million), and which were the most dynamic export component, increasing by 66.3% with respect to 2022. Other important exports were: other textiles (USD 2,047 million), footwear (USD 1,365 million), rubber (USD 528 million), bicycles (USD 491 million) and rice (USD 468 million). Cambodia’s main export markets were the United States, the United Kingdom, Germany, Japan, Canada, China, Thailand, Spain, Belgium, France, the Netherlands, Vietnam, Italy, and Hong Kong, China. Imports totaled USD 26,326 million. The main components were garment materials (USD 4,707 million), petroleum products (USD 4,262 million), construction materials (USD 2,000 million), food and beverages (USD 1.456 million), and vehicles (USD 1,247 million).9
47. Cambodia’s current account of the balance of payments shows a traditional deficit, a typical situation of a developing country investing considerably and growing fast, which results in strong needs as regards imports of both goods and services. These deficits have ranged between 6.3% and 9.2% of GDP over the 2014-2020 period. The pandemic caused a huge surge in imports of both goods and services and led to current account deficits of almost 40% of GDP in 2021 and of 25% in 2022. A major change took place in 2023, when the current and capital accounts recorded a surplus equivalent to 2.9% of GDP. The switch from deficit to surplus for the current and capital accounts was due to the decrease in the merchandise trade deficit, and an increase in the services account surplus mainly due to higher travel service credits, combined with a lower primary income deficit and high secondary income surplus (some USD 3.1 billion).10
48. Cambodia is an importer of capital, needed to achieve its development goals. In this respect, the financial account balance shows a net inflow, which peaked at USD 49.1 billion in 2021, and USD 26.5 billion in 2022, but declined to USD
2.7 billion in 2023. Inflows are composed mainly of FDI and other investments. Investment flows are strong in the manufacturing sector, particularly in garments and footwear, travel and packaging products, solar panel manufacturing, and
9 National Bank of Cambodia (2024), Annual Report 2023 and Target for 2024. Viewed at:
10 National Bank of Cambodia (2024), Financial Satbility Review 2023. Viewed at: https://www.nbc.gov.kh/download_files/publication/fsr_eng/FSR%202023%20ENG%20Publish.pdf
construction. International reserves were some USD 20 billion in 2023; they are equivalent to seven months of imports of goods and services.
TESTIMONIAL
"The WTO membership of Cambodia in the last 20 years has played a very important role in attracting FDI to Cambodia through (1) expediting the reform of Cambodia's trade regime; (2) establishing the legal framework favorable to businesses and investments; (3) other preferences granted to Cambodia as an LDC; and (4) integrating Cambodia into the global market. Those investments have promoted industrialization, increased the use of technology, enhanced the construction of infrastructure, logistics and skill development in Cambodia. To ensure the attractiveness to the investment environment and more investment in the prioritized sectors, Cambodia has been doing the reforms and enhancing the investment environment through promulgating the Law on Investment in 2021."
H.E. Mr. SOK Chenda Sophea,
Deputy Prime Minister,
Minister of Ministry of Foreign Affairs and International Cooperation, Cambodia
49. As a rapidly growing developing country with large infrastructure needs, Cambodia has posted fiscal deficits averaging 1.8% of GDP per year during the 2010-2019 period. However, in the last three years of this period, there were fiscal surpluses, partly reflecting a strong economy and an increase in revenue collection. The pandemic changed this situation and led to a deficit of some 4.9% of GDP in 2020 and of 7.2% in 2021. The deficits continued in 2022 and 2023 but have not led to a strong increase in debt, since they have been financed by traditionally large
domestic private net savings11 and net external savings due to the surplus in the balance of payments, particularly large net foreign investment inflows. Total public debt represented some 35% of GDP in 2023, compared to an average of 30% for the 2010-2018 period.12 Cambodia’s increasing insertion into the global economy has thus acted as a shield against the negative effects of a large external shock like the COVID-19 pandemic.
50. The National Bank of Cambodia (NBC) implements a floating exchange rate regime; it intervenes in the foreign exchange market to maintain the exchange rate in accordance with its price stability objective. The NBC's official exchange rate is set daily, and it is a benchmark for the private sector. The exchange rate has remained stable in recent years partly due to the NBC’s intervention in the foreign exchange market. The riel nominal exchange rate was KHR 4,111 per USD on average in 2023, depreciating nominally by just 1.5% compared to 2019 and appreciating in real terms; the exchange rate in mid-July 2024 was still about the same as in 2023.
51. Inflation has been contained on average during the past 20 years. The NBC implements a monetary policy aimed at maintaining price stability to facilitate economic development, within the broader framework of Cambodia’s government economic and financial policy. Although the NBC does not implement an inflation targeting policy per se, it seeks to keep inflation at an annual average of less than 5%, which it considers appropriate for developing countries, through a prudent conduct of monetary policy. Currently, the main monetary policy instruments used to achieve price stability are the reserve requirement rate and intervention in the foreign exchange market. Currently (2024), the bank reserve requirement rate for foreign currency is 12.5%, while the requirement for domestic currency is 8%. The National Bank of Cambodia pays interest on 4.5 percentage points of the reserve requirement in foreign currency, but not on the remaining 8 percentage points nor on reserve requirements in riel. The economy remains highly dollarized, which the
11 With the exception of 2021 and 2022, when private net savings were negative due to the effect of the COVID 19 pandemic, they have been relatively high as a percentage of GDP, with IMF estimates of some 18% of GDP in both 2020 and 2023. See: IMF (2024), Cambodia 2023 Article IV Consultation—Press Release; and Staff Report, IMF Country Report No. 24/36, January 2024. Viewed at: https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2024/01/29/Cambodia-2023-Article-IV- Consultation-Press-Release-and-Staff-Report-544276
12 World Bank online information, Cambodia. Viewed at:
NBC considers may hinder the effective conduct of monetary policy and its ability to act as the lender of last resort. In this respect, the National Bank of Cambodia is in the process of putting in place additional monetary policy instruments to enhance monetary policy effectiveness such as issuing Negotiable Certificates of Deposit (NCDs), developing interbank and monetary markets, and promoting the use of the national currency the riel.13
52. Considering its characteristics of a highly dollarized economy, the opening of the economy resulting from WTO Membership has also contributed to keep inflation tamed, as imports have exerted a downward pressure on domestic prices by enhancing competition and making best-price goods and services available. Although as an importer of raw materials, Cambodia has been subject to the fluctuations of their prices, in particular during the recovery following the pandemic, the gains of productivity behind its fast growth rate have helped tamper this effect. Hence, we have that the average annual inflation rate, measured as the variation of the GDP deflator, was 4% over the 20 years since accession, below the maximum level that the NBC considers adequate. Excluding the first five years following accession, which were characterized by the emergence of the global financial crisis, the annual average falls to 2.8%, with a peak of 6.7% in 2014 and a low of -0,7% in 2020 (Chart 3). Prices fell during the pandemic, and afterwards increased, particularly in 2022, but by mid 2023 inflation was under 3%, and remained at below that level in 2024.
13 National Bank of Cambodia, Monetary Policy, Overview. Viewed at: https://www.nbc.gov.kh/english/monetary_policy/overview.php
Chart 3 Inflation rate % (GDP deflator change) 2003-2024
12.4%
10.1%
7.8%
6.8% 6.0%
6.7%
4.3%
2.9%
3.8%
4.3%
2.6%
1.0%
2.2% 2.3% 1.9% 1.9% 2.3% 2.1% 2.3%
0.6%
-0.7%
14.0%
12.0%
Inflation rate (%)
10.0%
8.0%
6.0%
4.0%
2.0%
0.0%
-2.0%
Year
TESTIMONIAL
Prior to Cambodia's membership in the WTO, the trade and investment were still limited. Since Cambodia has become a member of the WTO, the private sector has benefited from increased opportunities and an improved business climate. The private sector is able to access broader markets and to easily procure raw material for production. Major business sectors such as garments, agriculture, and tourism have benefited enormously. At the same time, the FDI has seen the increases in line with legal and regulatory reform as well as the protection of intellectual property. These factors have been promoting and attracting more FDIs into Cambodia.
Business and investment activities with countries in the region and the world have been more active. Every year, the Cambodia Chamber of Commerce (CCC) meets with lots of businesspeople who are interested in the Cambodian market and jointly organizes a lot of business events. This trend has been on the gradual increase which helps to connect international businesspeople with the local ones. As of 2024, the CCC has signed MOUs with more than 100 foreign institutions. This reflects the trust and interest from foreign investors on Cambodia.”
Neak Oknha KITH Meng,
President of the Cambodian Chamber of Commerce (CCC) and the Chairman of the ASEAN Business Advisory Council
TESTIMONIAL
“Since Cambodia’s accession to the WTO membership in 2004, our membership has been serving as a catalyst to achieve our conducive business environment, create jobs and business opportunities, while also diversifying Cambodia's export markets significantly, which all have been contributing to its remarkable economic growth and development. This important membership has also allowed Cambodia to enhance its human resources and production capability as well as its physical infrastructure and legal and institutional reform. The substantial reduction in the poverty rate and a significant increase in its gross national income for the past 20 years and Cambodia's plan to graduate from the Least Developed Country status in 2029 can be viewed as a testament to this accession. Without a doubt, our membership at the WTO is instrumental in deepening Cambodia's integration into the global and regional economies, while also paving a way forward to a prosperous future as Cambodia continues to fulfill its aspiration of becoming a developed country by 2050.”
H.E. Mr. SUON Prasith,
Ambassador C Permanent Representative of the Permanent Mission of the Kingdom of Cambodia to the WTO and other IOs (Economy C Trade)
in Geneva, Switzerland
“The Kingdom of Cambodia has experienced remarkable growth over the past two decades. Its GDP has more than tripled in the last twenty years with a significant reduction in poverty levels. Cambodia's active engagement in international trade has paved the way for a better and sustainable future. UNCTAD stands alongside Cambodia's continued progress towards these goals.”
H.E. Mrs. Rebeca Grynspan,
Secretary-General, United Nation Conference for Trade and Development (UNCTAD)
6. WTO MEMBERSHIP AND DOMESTIC REFORMS
53. Over the years, Cambodia has been implementing measures to help reinforce its incorporation into the world economy and enhance its competitiveness. In the area of trade policy, the Government has issued periodical measures to improve Cambodia’s competitiveness and reduce trade costs.
54. Before its accession to the WTO and considering the reforms that would be necessary to make domestic legislation compatible with the different WTO agreements, Cambodia introduced in 2003 a five-year reform programme geared at streamlining and updating customs procedures and facilitating trade. After accession, several measures were put in place, including the introduction of a new Customs Law in 2007, which was followed by the adoption of several regulations to allow for the correct implementation of the law, as well as of several other customs reforms. A second customs reform plan for the modernization and streamlining of customs procedures was devised for the period 2009-2013. The plan included: completing the implementation of the Automated System for Customs Data (ASYCUDA) in all customs points, which was accomplished in 2011; introducing an automated customs clearance system; developing and implementing the Cambodia Single Window; introducing risk-management and post-clearance audits; implementing the World Customs Organization (WCO) SAFE Framework of Standards; acceding to the revised Kyoto Convention; and strengthening the authorities’ enforcement capacity to combat illegal trade in arms and narcotics.
55. Another important achievement was the implementation of the transaction value method and the WTO Customs Valuation Agreement (CVA). To this end, a Transaction Value Management Unit was created. At the time of its accession to the WTO, Cambodia was given five years to eliminate minimum customs values. Cambodia implemented from 1 January 2009 the first three methods of customs valuation listed in the CVA: transaction value, identical goods, and similar goods. The full implementation of the CVA started on 1 January 2011 with the termination of the use of price-list valuation methods for a group of sensitive and high-risk goods, which included used vehicles and petroleum products. Since then, a large percentage of customs clearance takes place using the transaction method.