Typologie. In de ruimste zin omvat de vaststellingsovereenkomst een hele reeks rechtshandelingen, waarbij ik onmiddellijk twee categorieringen wil aangeven - enerzijds de overeenkomsten waarbij de betrokken partijen zelf de rechtsverhouding nader bepalen, al dan niet met medewerking van een of meer derden; - anderzijds de rechtshandelingen waarbij krachtens een daartoe verleende bevoegdheid een derde zonder het akkoord van partijen of een partij zonder het akkoord van de andere de rechtsverhouding nader bepaalt. - de rechtshandeling waarmee de rechtsverhouding nader wordt vastgesteld (bij akkoord of eenzijdig), en - de overeenkomst of vergelijkbare regeling waarin bepaald wordt hoe een geschil zal beslecht worden of de rechtsverhouding nader zal worden vastgesteld. Onderhandelingsbeding, bemiddelingsbeding Dading, schikking, akkoordvonnis, verzoening, bemiddelde overeenkomst Kwijting, saldokwijting, kwijtschelding en afstand Arbitraal beding en arbitrageovereenkomst, Bevoegdheidsovereenkomst, overeenkomst tot bindende derdenbeslissing, beding van partijbeslissing Bindende derdenbeslissing Arbitrale uitspraak Partijbeslissing Dit geeft vier hoofdtypen, die hieronder nader geanalyseerd worden in resp. Afdeling 2 tot 5. In de gevallen waarin er een derde betrokken wordt bij de vaststelling, moet men verder ook onderscheiden tussen: - de rechtsverhouding tussen partijen onderling; - de rechtsverhoudingen tussen enerzijds de partijen en anderzijds de derde. Voor alle genoemde rechtshandelingen gelden in beginsel de regels van het gemeen contractenrecht, mits men ze natuurlijk correct toepast, behoudens enkele bijzondere of afwijkende regels voor bepaalde specifieke types van overeenkomst of rechtshandeling.
Typologie. In deze categorie van vaststellingsovereenkomsten zou ik een verder onderscheid willen maken tussen: - de vaststellingsovereenkomsten na geschil of vaststellingsovereenkomsten in meest enge zin: dading, verzoening, bemiddelde overeenkomst; - de vaststellingsovereenkomsten die betrekking hebben op de nakoming van een verbintenis: saldokwijting, goedkeuring (van goederen of diensten), décharge (kwijting van lasthebbers) , en - de loutere afstand van recht en kwijtschelding. Niet als vaststellingsovereenkomst te beschouwen is een overeenkomst die louter een aanvulling of wijziging aanbrengt in een bestaande contractuele rechtsverhouding, maar niet de bedoeling heeft de bestaande overeenkomst ongedaan te maken (al zal de wijziging wel voorrang hebben op de eerdere overeenkomst). Een dergelijke overeenkomst kan men veeleer accessoir noemen, bijkomend bij een bestaande overeenkomst. Daaronder horen m.i. ook rechtshandelingen zoals de kennisgeving en aanvaarding van de factuur10. Ook de verdeling van gemeenschappelijke goederen onderscheidt men best van een vaststellingsovereenkomst, al zijn er wel enkele vragen en regels gemeenschappelijk aan beide types overeenkomst (zie verder de vraag naar het zgn. declaratief karakter). Het onderscheid heeft een beperkt belang, aangezien ons recht uitgaat van een gemeen contractenrecht voor alle overeenkomsten. De kwalificatie kan wel belang hebben voor sommige aspecten van de wilsgebreken (rechtsdwaling, benadeling).
Typologie. We onderscheiden: - de overeenkomsten waar het gaat om een jurisdictionele bevoegdheid – arbitrageovereenkomsten en bevoegdheidsovereenkomsten - en - die waar het gaat om een louter conventionele bevoegdheid – vnl. overeenkomsten tot bindende derdenbeslissing en bedingen van partijbeslissing. Bij een overeenkomst tot bindende derdenbeslissing komen partijen overeen dat een reeds gerezen en/of toekomstig geschil tussen hen - of een onzekerheid of onbepaaldheid in de rechtsverhouding tussen hen - op onherroepelijke wijze zal worden beslist door een derde die door hen gezamenlijk of op een door hen overeengekomen wijze zal worden aangesteld. Partijen worden als het ware door die derde vertegenwoordigd in zijn beslissing, die dan ook aan hen wordt toegerekend zoals de beslissing van een lasthebber, tenzij de ene partij jegens de andere rechtsmisbruik zou plegen door de andere aan die beslissing te houden (gezien de wijze van totstandkoming in concreto of de inhoud van de derdenbeslissing). Toepassingen zijn te vinden in de meest uiteenlopende overeenkomsten: vennootschappen (geschillenregeling), verkoop van aandelen, verkoop tegen lijfrente27, reglementen van mede-eigendom (al dan niet appartementsmede- eigendom), huurovereenkomsten (bepaling huurprijs of huurschade), uitlegging van testament, schaderegelingsovereenkomsten en verzekeringsovereenkomsten, e.d.m.