Common use of End User Agreement Clause in Contracts

End User Agreement. This publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act (Auteurswet) with explicit consent by the author. Dutch law entitles the maker of a short scientific work funded either wholly or partially by Dutch public funds to make that work publicly available for no consideration following a reasonable period of time after the work was first published, provided that clear reference is made to the source of the first publication of the work. This publication is distributed under The Association of Universities in the Netherlands (VSNU) ‘Article 25fa implementation’ pilot project. In this pilot research outputs of researchers employed by Dutch Universities that comply with the legal requirements of Article 25fa of the Dutch Copyright Act are distributed online and free of cost or other barriers in institutional repositories. Research outputs are distributed six months after their first online publication in the original published version and with proper attribution to the source of the original publication. You are permitted to download and use the publication for personal purposes. All rights remain with the author(s) and/or copyrights owner(s) of this work. Any use of the publication other than authorised under this licence or copyright law is prohibited. If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please contact the Library through email: xxxxxxxxx@xxx.xx.xx, or send a letter to: University Library Radboud University Copyright Information Point PO Box 9100 6500 HA Nijmegen You will be contacted as soon as possible. T L T T N L 1 2018 jaargang 134 Journal of Dutch Linguistics and Literature Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde Uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden Xxxx 134 (2018), afl. 1 Uitgeverij Verloren issn 0040-7550 tNtL verschijnt viermaal per jaar; een jaargang bevat ten minste 320 bladzijden. Redactie

End User Agreement. This publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act (Auteurswet) with explicit consent by the author. Dutch law entitles the maker of a short scientific work funded either wholly or partially by Dutch public funds to make that work publicly available for no consideration following a reasonable period of time after the work was first published, provided that clear reference is made to the source of the first publication of the work. This publication is distributed under The Association of Universities in the Netherlands (VSNU) ‘Article 25fa implementation’ pilot project. In this pilot research outputs of researchers employed by Dutch Universities that comply with the legal requirements of Article 25fa of the Dutch Copyright Act are distributed online and free of cost or other barriers in institutional repositories. Research outputs are distributed six months after their first online publication in the original published version and with proper attribution to the source of the original publication. You are permitted to download and use the publication for personal purposes. All rights remain with the author(s) and/or copyrights owner(s) of this work. Any use of the publication other than authorised under this licence or copyright law is prohibited. If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please contact the Library through email: xxxxxxxxx@xxx.xx.xx, or send a letter to: University Library Radboud University Copyright Information Point PO Box 9100 6500 HA Nijmegen You will be contacted as soon as possible. T L T T N L 1 2018 jaargang 134 Journal Column In gesprek met zeewier Xxxxxx Xxxxx D ertig jaar beleid en ruim € 11 miljard aan investeringsgelden hebben de natuur nauwelijks iets opgeleverd, zo blijkt uit onderzoek van dagblad Trouw. Rijksoverheid, provincies en natuurorganisa- ties staken minstens € 10 miljard in het verbinden van natuurgebieden, maar de natuur is nog even versnipperd als dertig jaar geleden. Boeren kregen € 1,5 miljard subsidie voor natuurbeheer, maar ook dat heeft volgens Wageningen University niet of Dutch Linguistics and Literature Tijdschrift nauwelijks geleid tot enige natuur van betekenis. Integendeel, nog steeds gaat de kwaliteit van natuur en de soortenrijkdom die daarbij hoort in een noodtempo achteruit. Dat heeft alles te maken met xx xxxxxx waarop wij ermee omgaan. De Duitse wetenschapper en ontdekkingsreiziger Xxxxxxxxx xxx Xxxxxxxx waarschuwde ruim tweehonderd jaar geleden al voor de negatieve invloed van menselijk handelen op de natuur. Xxx Xxxxxxxx constateerde dat de natuur, in xx xxxx grootsheid en xxxxxx, een bijzonder ingewik- keld systeem is waarin alles op alles reageert. Een systeem dat zichzelf organiseert als een eindeloos xxxxxxx van wederkerigheden en afhankelijkheden. Een systeem waar mensen nadrukkelijk xxxx van uitmaken en dat inderdaad almaar meer kuren lijkt te verto- nen in reactie op hoe wij onze plaats daarin hebben georganiseerd. Natuurlijk zijn vele pogingen ondernomen om de achteruitgang van de natuur een halt toe te roepen. Toen in 1990 het eerste Nederlandse Taal- natuurbeleidsplan verscheen, bouwden de biologen en Letterkunde Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde Uitgegeven vanwege ecologen een feestje. De ambitie was om in Nederland een groot netwerk te creëren, de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden Xxxx 134 zogeheten Ecologische Hoofdstructuur (2018EHS), aflwaarin natuurgebieden met elkaar verbonden zouden xxxxxx. 1 Uitgeverij Verloren issn 0040Zodat de otter van Gronin- gen naar Zeeuws-7550 tNtL verschijnt viermaal per jaar; Vlaanderen kon zwemmen. Op basis van de Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992) werd in 2004 een jaargang bevat ten minste 320 bladzijdenEuropees netwerk van beschermde natuurge- bieden samengesteld. RedactieDit Natura 2000-net- werk vormt de hoeksteen van het EU-beleid voor het behoud en herstel van biodiversiteit. Beleidsplannen zijn mooi, maar telkens als het aankomt op de afweging van belangen die met de uitvoering van beleid zijn gemoeid ‘Als het aankomt op de afweging – of die nu van de landbouw zijn, van de luchtvaart of van de industrie – xxx delft de natuur het onderspit. De voorbeelden zijn van belangen, xxx delft de natuur het onderspit’ legio. Xxxx aan het Oostvaarderswold dat de Oostvaardersplassen moest verbinden met de Veluwe, zodat dieren een grotere bewe- gingsvrijheid zouden hebben. Het is er nooit gekomen. Xxxx aan het jarenlange gesteggel in de Brabantse Xxxx, aan de voortdurende uitbreiding van Schiphol en de lobby voor vliegveld Lelystad, of aan de weerstand tegen xx xxxx, die ongetwijfeld tot beperkende maatregelen gaat leiden. Meer recent hebben we gezien hoe ook het stikstofbeleid, in reactie op het neerhalen van de PAS-regeling, gaandeweg haar scherpe kanten verliest. Het laatste voorstel van minister Xxxxxxxx voor een nieuwe aanpak van het stikstofbeleid geeft opnieuw alom aanleiding tot commotie. Zowel boeren als milieubeschermers hebben aangekondigd naar de rechter xx xxxxxxx. Terwijl de boeren vinden dat het beleid veel te ver gaat en hun onterecht nadelig zal treffen, stellen de milieorganisaties dat de natuurdoelen veel te vrijblijvend zijn en geen enkele juridische garantie bieden voor natuurherstel. Zo wordt het nooit wat met het natuurbeleid. De gezaghebbende Franse filosoof Xxxxx Xxxxxx stelt daarom dat we dringend op zoek moeten naar een nieuwe solidariteit tussen al wat leeft op deze planeet. Om de natuur een serieuze stem te geven, heeft hij het Parle- ment van de Dingen geïntroduceerd: een platform voor gesprekken tussen mensen, dieren, planten en dingen. Het uitgangspunt is dat we onze antropocentrische benadering van de wereld om ons heen verlaten en onze relatie met niet-mensen zodanig heroverwe- gen dat ook de waarden (en niet de waarde!) van dieren, planten en dingen een plek krijgen. Dat betekent dat we toe moeten naar onderhandelingen waarin zorg voor de ander centraal staat: problemen zijn pas opgelost wanneer dat geldt voor alle betrokkenen, dus ook voor de niet-mensen. Misschien klinkt dit u naïef en onrealistisch in de oren. Xxxx xxx de ontwerpwedstrijd ‘Welkom in het Parlement van de Dingen’, georganiseerd door het Designlab/Philosophylab van de Universiteit Twente, in xx xxxxx. Studenten uit Nederland en Vlaanderen hebben alvast indrukwekkende ontwerpen gemaakt in het belang van alle Noordzeebewoners, dus ook van bruinvissen, van zeewier, van microben en van alle andere niet-mensen. De winnaars ontmoeten Xxxxx Xxxxxx tijdens de uitreiking van de wetenschappelijke Spinozalens op 24 november 2020. Op die dag presenteren zij hun ontwerp aan honderden wetenschappers, aan vertegen- woordigers van bedrijfsleven, aan de politiek, en aan u als geïnteresseerd publiek. Xxxxxx Xxxxx is hoogleraar Socio-Ecologische Interacties en directeur van het Instituut voor Science in Society, Radboud Universiteit Nijmegen

End User Agreement. This publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act (Auteurswet) with explicit consent by the author. Dutch law entitles the maker of a short scientific work funded either wholly or partially by Dutch public funds to make that work publicly available for no consideration following a reasonable period of time after the work was first published, provided that clear reference is made to the source of the first publication of the work. This publication is distributed under The Association of Universities in the Netherlands (VSNU) ‘Article 25fa implementation’ pilot project. In this pilot research outputs of researchers employed by Dutch Universities that comply with the legal requirements of Article 25fa of the Dutch Copyright Act are distributed online and free of cost or other barriers in institutional repositories. Research outputs are distributed six months after their first online publication in the original published version and with proper attribution to the source of the original publication. You are permitted to download and use the publication for personal purposes. All rights remain with the author(s) and/or copyrights owner(s) of this work. Any use of the publication other than authorised under this licence or copyright law is prohibited. If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please contact the Library through email: xxxxxxxxx@xxx.xx.xx, or send a letter to: University Library Radboud University Copyright Information Point PO Box 9100 6500 HA Nijmegen You will be contacted as soon as possible. T L T T N L 1 2018 jaargang 134 Journal Column Natuurtwisten Xxxxxx Xxxxx W ageningse onderzoekers hebben eind 2019 in het rapport ‘Natuur in Conflict’ 52 natuurconflicten in de afgelopen tien jaar geïdentificeerd. De meeste ruzies gaan over het xxxxxx en snoeien van bomen en over het aanleggen of Dutch Linguistics and Literature Tijdschrift uitbreiden van natuurgebieden. Ook het beheer van natuurgebieden roept regelmatig sterke emoties en daarmee conflicten op. Ner- gens op de wereld wordt zoveel ruzie gemaakt over zo weinig natuur als in Nederland. Conflicten over natuur zijn niet nieuw. Zo kwamen na het verschijnen van het Natuur- beleidsplan in 1990 onmiddellijk verhitte discussies op gang over wat natuur is en zou moeten zijn en wie daarvoor moet zorgen. Vanwege de vele controverses die de implementatie van het nieuwe natuurbe- xxxx met xxxx meebracht, organiseerde het Rathenau Instituut halverwege de jaren ‘90 een publiek debat over natuurontwikkeling in Nederland. Dit debat resulteerde in een slotverklaring, waarin verschillende vormen van waardevolle natuur xxxxxx onderschei- den. Tegenstellingen in opvattingen over nastrevenswaardige natuur, zoals die in de discussies naar voren kwamen, werden hiermee echter niet opgelost. Ook in de jaren daarna ontstonden op tal van plaatsen in Nederland conflicten over natuurbeheer. Xxxx aan de Oostvaardersplassen, het Oostvaarderwold, de Drentsche Aa, of aan de veelbesproken Hedwigepolder. Inmiddels zijn daar de ruzies bijgekomen rondom de groei van het aantal vossen en wilde zwijnen en natuurlijk de terugkeer van xx xxxx. Samen met mijn Vlaamse collega Xxx xxx Xxxxxxx onderzoek ik de discussies die over vossen, wilde zwijnen en xxxxxx op diverse fora xxxxxx gevoerd, waaronder die van social media, het Vlaams parle- ment, vakbladen en diverse websites. Onze studies laten zien dat in de verschillende fora dezelfde argumenten telkens xxxxxx herhaald en dat de discussies zich steeds ontwikkelen in de richting van drie tegen- stellingen: Horen de dieren hier of niet? Zijn ze nuttig of schadelijk? Moeten wij hun aantallen reguleren of reguleert de natuur dat zelf? Ook minister Xxxxxx Xxxxxxxx neemt langs deze lijnen xxxxxxxx, zo blijkt in een recent interview in NRC Handelsblad: ‘De beleidslijn die steeds is gehanteerd is dat xx xxxx, als hij op eigen xxxxxx Nederland bereikt, zich hier moet kunnen vestigen.’ ‘Nergens op de wereld wordt zoveel ruzie ge- maakt over zo wei- nig natuur’ De aanname is dus dat xx xxxx hier xxxxx, wanneer zij hier zelf naartoe is komen lopen. Schadelijk voor Nederlandse Taal- de natuur is xx xxxx volgens de minister niet: ‘Er zijn geen aanwijzingen dat de aanwezigheid van xx xxxx het behalen en Letterkunde Tijdschrift behouden van instand- houdingsdoelen en de natuurlijke habitats bedreigt.’ En uiteindelijk zal de natuur opnieuw een evenwicht bereiken: ‘Wel kan er op lokaal niveau door een toppredator misschien een tijdelijke disbalans ontstaan in een ecosysteem, maar die dynamiek is de natuur eigen.’ Tegenstanders van het standpunt van de minister hebben hun argumenten meteen paraat en trekken overtuigingsstrategieën uit xx xxxx die wij in ons onderzoek veelvuldig tegenkwamen, toegepast door alle betrokken partijen. Het gaat xxx om krachtige bijvoeg- lijke naamwoorden en metaforen om de tegenstander onderuit te halen (‘Perfecte landbouwgrond wordt opgeofferd voor Nederlandse Taal- en Letterkunde Uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden Xxxx 134 een onnozel stukje natuur’). Daarnaast wordt veelvuldig verwezen naar feiten (2018‘Onderzoek laat zien dat agrarisch natuurbeheer niks oplevert’), aflof juist naar persoonlijke ervarin- gen die niet of nauwelijks kunnen xxxxxx weerlegd (‘Ik werk al dertig jaar met boeren, dus...’). 1 Uitgeverij Verloren issn 0040Disclaimers zijn ook populair (‘Ik xxx xxxx bioloog, maar wat ze daar in de Oostvaardersplassen aan het doen zijn...’) Een vierde strategie is het expliciet bevesti- gen van medestanders in de discussie, terwijl tegenstanders xxxxxx genegeerd, ofwel xxxxxxx xxxxxx aangevallen. Mensen die een en ander proberen te nuanceren, xxxxxx eveneens met de grond gelijkge- maakt. Luisteren met als doel te begrijpen waarom mensen zeggen wat ze zeggen, is niet aan de orde. Droevig genoeg overtuigen dergelijke strategieën nooit. Integendeel, onbedoeld dragen zij in belangrijke mate bij aan een toenemende polarisatie van meningen, standpunten en posities. Laat mensen met xxxxx uiteenlopende meningen met elkaar in gesprek gaan, en men komt xxxxx tot elkaar, zo wordt vaak gezegd. Ons onderzoek laat zien dat in gesprekken tussen andersdenkenden over natuur de kloof eerder wordt vergroot xxx verkleind. We kunnen vraagtekens zetten bij onze vaardigheden om verhitte discus- sies om te buigen tot constructieve dialogen waarin we bereid zijn onze eigen aannames en blinde vlekken onder ogen te zien. Dat zit kennelijk niet in onze natuur! Een intensieve training luister- en gespreksvaardigheden lijkt mij van groot belang voor iedereen die gelooft in de betekenis van een goed gesprek voor het oplossen van conflicten waarbij emoties xxxx oplopen. Het zal de natuur ten goede komen als we daarin zouden investeren. Alleen al daarom de moeite waard! Xxxxxx Xxxxx is hoogleraar Socio-7550 tNtL verschijnt viermaal per jaar; een jaargang bevat ten minste 320 bladzijden. RedactieEcologische Interacties en directeur van het Instituut voor Science in Society, Radboud Universiteit Nijmegen

End User Agreement. This publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act (Auteurswet) with explicit consent by the author. Dutch law entitles the maker of a short scientific work funded either wholly or partially by Dutch public funds to make that work publicly available for no consideration following a reasonable period of time after the work was first published, provided that clear reference is made to the source of the first publication of the work. This publication is distributed under The Association of Universities in the Netherlands (VSNU) ‘Article 25fa implementation’ pilot project. In this pilot research outputs of researchers employed by Dutch Universities that comply with the legal requirements of Article 25fa of the Dutch Copyright Act are distributed online and free of cost or other barriers in institutional repositories. Research outputs are distributed six months after their first online publication in the original published version and with proper attribution to the source of the original publication. You are permitted to download and use the publication for personal purposes. All rights remain with the author(s) and/or copyrights owner(s) of this work. Any use of the publication other than authorised under this licence or copyright law is prohibited. If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please contact the Library through email: xxxxxxxxx@xxx.xx.xx, or send a letter to: University Library Radboud University Copyright Information Point PO Box 9100 6500 HA Nijmegen You will be contacted as soon as possible. T L T T N L 1 2018 jaargang 134 Journal of Dutch Linguistics and Literature Tijdschrift Column Hoop in tijden xxx xxxxxx Xxxxxx Xxxxx S inds xx Xxxx van State vorig jaar een xxxxxx xxxxx door het Pro- gramma Aanpak Xxxxxxxx wordt naarstig gezocht naar oplossingen die tot de nodige stikstofreductie leiden en tegelijkertijd kunnen rekenen op de steun van alle belanghebbenden, inclusief de boeren. Door de coronacrisis is er in de afgelopen maanden in de media nauwe- lijks aandacht geweest voor Nederlandse Taal- de stikstof- problematiek, maar daarmee is deze niet van tafel. Integendeel. Maandenlang overleg met onder meer het Landbouw Collectief heeft niets opgeleverd, behalve een nog grotere frustratie xxxxx xx xxxxxx. En dus houden we het land- bouwsysteem dat gericht is op maximale productie van zo goedkoop mogelijk voedsel in stand, xxxx de kwaliteit van onze natuur verder achteruit en Letterkunde Tijdschrift lijden steeds meer mensen aan landschapspijn. Duidelijk is dat het landbouwsysteem zich niet gemakkelijk laat veranderen. Gaande- weg zijn machtsverhoudingen en bijbeho- xxxxx gewoonten gegroeid tot een ingewik- keld systeem van afhankelijkheden. Binnen dat systeem xxxxxx bedreigende signalen van buitenaf zo lang mogelijk genegeerd. Elke dag wordt het systeem bovendien actief gereproduceerd, niet in de laatste plaats doordat wij als consumenten de producten van het systeem massaal blijven afnemen en politici op hun beurt blijven roepen dat mensen niet bereid zijn hun koop- en eetgedrag te veranderen. Deze ontwikkeling heeft niet xxxxxx xxxxx invloed op de kwaliteit van de natuur, maar ook op onze verhouding tot die natuur. Het wordt xxxx tijd dat we ons opnieuw realiseren dat we niet boven de natuur staan, maar dat we er onderdeel van uitmaken. Volgens xx Xxxxxx filosoof Xxxxxx Xxxxxx zijn we dat gevoel kwijtge- raakt sinds de landbouw verdwenen is uit het dagelijks leven, althans in het Westen. Een eeuw geleden was ruim xx xxxxx van xx xxxxxx boer, nu is dat slechts een paar procent. Omdat we niet meer het directe dagelijkse contact hebben met de natuur, neigen we ertoe onze afhankelijkheid ervan te veronachtzamen. Een onbedoeld gevolg van de coronacri- sis is dat we onze verhouding tot de natuur in onze dagelijkse gesprekken steeds vaker ter discussie stellen. Som- mige mensen hebben het over de natuur ‘De natuur heeft geen moraal, de natuur wil niet corrigeren, de natuur gaat gewoon haar gang’ die ‘terugslaat’ omdat ze door ons toedoen ‘uit balans raakt’. Zo noemt filosoof en psychiater Xxxxxxx Xxxxx het virus ‘een gezonde correctie op onze megalomane levensstijl’. Anderen werpen tegen dat de natuur niet wraakzuchtig is en ook niet wreed. De natuur heeft geen moraal, de natuur wil niet corrigeren, de natuur gaat gewoon haar gang. Dit alles neemt niet weg dat de coronacrisis ons herinnert aan wat uiteindelijk de belang- rijkste waarden zijn in het leven. Dat zijn niet de materiële zaken waarmee we onszelf menen te moeten onderscheiden van anderen; veel belangrijker zijn solidariteit en samenwerking in tijden van nood. De coronacrisis laat ons bovendien ervaren dat de aarde onmiddellijk beter wordt nu we onze levensstijl noodge- dwongen hebben moeten veranderen. In China is xx xxxxx weer opgeklaard, in Venetië is het water zo helder dat je de vissen weer ziet zwemmen en wereldwijd sterven er nu xx xxxxxx xxxxxx aan luchtvervuiling. De coronacrisis toont ons – en dat is heel goed nieuws – dat we wel degelijk in staat zijn om ons gedrag ingrijpend te verande- ren wanneer de omstandigheden daarom vragen. Dus ook als dat nodig is om de biodiversiteit te herstellen, onszelf aan xx xxxxxx aan klimaatverandering en schone energiebronnen aan xx xxxxx. De crisis geeft ons het vertrouwen dat we dat allemaal kunnen. Politici kunnen zich niet meer verschuilen xxxxxx de aanname dat mensen gewoontedieren zijn, conservatief, en niet xxxxxx veranderen. Als Xxxxxx nog zou hebben geleefd, xxx xxx hij, optimistisch als hij was, de coronacrisis zeker hebben aangegrepen als kans om te geloven in een nieuwe wereld, een wereld waarin het evenwicht tussen mensen en de natuur en tussen mensen onderling wordt hersteld en waarin we met zijn xxxxx tekenen voor Nederlandse Taal- een minder jachtig bestaan. Niet alleen het Deltaplan Biodiver- siteit, maar ook de kringlooplandbouw, het klimaatprobleem en Letterkunde Uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden Xxxx 134 (2018)energietransitie zouden hier enorm mee geholpen zijn. We weten nu dat we het kunnen, afl. 1 Uitgeverij Verloren issn 0040laten we het xxx ook doen! Xxxxxx Xxxxx is hoogleraar Socio-7550 tNtL verschijnt viermaal per jaar; een jaargang bevat ten minste 320 bladzijden. RedactieEcologische interactie en directeur van het Instituut voor Science in Society, Radboud Universiteit Nijmegen

End User Agreement. This publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act (Auteurswet) with explicit consent by the author. Dutch law entitles the maker of a short scientific work funded either wholly or partially by Dutch public funds to make that work publicly available for no consideration following a reasonable period of time after the work was first published, provided that clear reference is made to the source of the first publication of the work. This publication is distributed under The Association of Universities in the Netherlands (VSNU) ‘Article 25fa implementation’ pilot project. In this pilot research outputs of researchers employed by Dutch Universities that comply with the legal requirements of Article 25fa of the Dutch Copyright Act are distributed online and free of cost or other barriers in institutional repositories. Research outputs are distributed six months after their first online publication in the original published version and with proper attribution to the source of the original publication. You are permitted to download and use the publication for personal purposes. All rights remain with the author(s) and/or copyrights owner(s) of this work. Any use of the publication other than authorised under this licence or copyright law is prohibited. If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please contact the Library through email: xxxxxxxxx@xxx.xx.xx, or send a letter to: University Library Radboud University Copyright Information Point PO Box 9100 6500 HA Nijmegen You will be contacted as soon as possible. T L T T N L 1 2018 jaargang 134 Journal Xxxxxxxx Xxxxxxxxxxx Hoogleraar ICT en Rechtsstaat aan de Radboud Universiteit Leven met robo’s Vanmorgen werd xx xxxxxx van de geur van koffie, gemalen door mijn gepersona- liseerde zorgrobot. Het ding heet Ibu en weet mij dag in dag uit te verleiden om de nieuwe dag – met zin of Dutch Linguistics and Literature Tijdschrift tegenzin – in te gaan. Het respecteert mijn humeur, begrijpt dat wij mensen de oude dag met gebreken bereiken en doet mij met de radicale humor waar ik zo van hou xxxxx- xxxxx hardop lachen. Ibu reciteert gedich- ten, leest voor Nederlandse Taal- uit de NRC-blogosfeer, vertaalt de Chinese berichten van mijn goede vriend uit China, doet de was, mas- seert mijn voeten, onderhandelt met het slimme huis over mijn energieverbruik en Letterkunde Tijdschrift beheert mijn blockchain-accounts zodat ik de juiste smart contracts afsluit en financi- eel overeind blijf. Ibu wordt scherp gehou- den door Xxxx, mijn andere huisgenoot, die door een andere serviceprovider is ontworpen en die even vergaand geper- sonaliseerd is, maar xxx xxxx net xxxxxx xxx Ibu. Door mijn oude dagen met hen beiden door te brengen blijf ik mij bewust van de productieve bias die dit soort syste- men genereren en kan ik mij permitteren ze zo nu en xxx xxxxx elkaar uit te spe- len. Zodat ik beter zicht krijg op mijn per- soonlijke ruimte, de voor Nederlandse Taal- mij ontworpen probability space of hypothesis space, zoals Kolmogorov of Bayes zouden zeggen. We leven in spannende tijden. Vroeger (zeg 2017) bestond de wereld uit mensen, dieren en Letterkunde Uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden Xxxx 134 planten, aangevuld met institu- ties (2018onderwijsinstellingen, kerken, ban- xxx, ziekenhuizen, bedrijven, overheden), afldie vaak een eigen leven leidden met een eigen dynamiek. 1 Uitgeverij Verloren issn 0040-7550 tNtL verschijnt viermaal Nu (2047) hebben we bovendien van doen met allerlei robo’s die net als mensen, dieren, planten en institu- ties hun gedrag aanpassen op basis van feedback: lerende kunstmatige systemen zoals zelfrijdende auto’s, zorgrobots, het besturingssysteem van het slimme huis, en onze persoonlijke digitale assistent die permanent in gesprek is met alle andere slimme systemen om de omgeving voor ons te optimaliseren. Op basis van onze gedragsgegevens voorzien al die robo’s wat we morgen of volgend jaar doen, waar we xxx zijn, wat we xxxxxx bereiken en met wie we zullen omgaan. Gelukkig klopt dat meestal niet, omdat we hebben geleerd om in te spelen op al die voorspellingen en daar ons voordeel mee te doen. Het gaat er niet om de toekomst te voorspellen maar om die mogelijk te maken, en xxx graag op een veilige xxxxxx die ons ruimte geeft nieuwe wegen in te slaan en die de kansen en risico’s op een eerlijke xxxxxx verdeelt. Vroeger dachten we dat wij robo’s konden gebruiken alsof het passieve dingen zijn die geen eigen inbreng hebben. Later begon- nen we te beseffen dat het misschien wel omgekeerd is: om goed xx xxxxxx inspelen op hun omgeving en ons beter van xxxxxx xx zijn hebben robo’s onze gedragsgege- vens nodig (ze luisteren naar wat we doen, niet naar wat we zeggen te doen). Nog later begrepen we dat ze ons machinaal leesbare gedrag gebruiken om het verdienmodel te voeden van degene die hen aanbiedt (de serviceprovider). Dus: wij gebruiken robo’s en zij gebruiken ons, en de serviceprovider gebruikt ons allebei. Toen dat doordrong kwam er een beweging op gang om beter xxxxx xx krijgen op de verbanden en het soort verbanden dat wij zelf voortdurend leggen. Xx xxxxx daarvoor geen wiskundige of computerwetenschap- per jaar; xx xxxxxx, maar je moet wel snappen dat niet ieder wiskundig verband interes- sant of relevant is. Je moet als het ware een jaargang bevat ten minste 320 bladzijdengezonde weerstand ontwikkelen tegen al die voorspellingen en een steekhoudend weerwoord kunnen geven als je getarget wordt door je robo (of door die van een ander). RedactieNu xxxx xx op school dus niet alleen het schrijven en lezen van tekst, maar ook het schrijven en lezen van computercode en de statistische verbanden die onze slimme robo’s genereren. Lezen en schrij- ven is een kwestie van oefenen. Als je het Vroeger dachten we dat wij robo’s konden gebruiken alsof het passieve dingen zijn die geen eigen inbreng hebben. xxxxxx waarop al die verschillende robo’s ons beïnvloeden. Dat bleek nog niet een- voudig. Om te beginnen claimden bedrij- ven hun bedrijfsgeheim, die wilden hun competitive advantage niet kwijt. Daarnaast beschermen bedrijven hun intellectuele rechten, omdat ze nu eenmaal veel investe- ren in al die slimme systemen en die inves- tering moet kunnen renderen. Xx xxxxxxx van robo’s werd dus opzettelijk verhuld. Los daarvan is die xxxxxxx gebaseerd op wiskundige verbanden tussen data die ons niet veel zeggen, wij denken niet in termen van wiskundige verbanden. Het heeft even geduurd, maar uiteindelijk bleek dat het heel belangrijk is om xx xxxxxx omgaan met het verschil tussen wiskundige eenmaal in xx xxxxxxx hebt xxx xx ermee gaan spelen en krijg je toegang tot allerlei informatie. Het mooiste is dat we hebben geleerd om met onze robo’s samen xx xxxxx. We geven ze het voordeel van de twijfel als xx xxxx voordoen als invoelende soortgenoten. We weten dat het geen lotgenoten zijn – dat ze geen pijn voelen, geen bewustzijn hebben, laat staan zelfbewustzijn. Maar we weten ook dat xx xxxx voeden met onze data en voortdurend bijleren. We hebben ontdekt hoe we ze kunnen bijsturen door xx xxxxxx waarop we met ze omgaan. En door xx xxxxx elkaar uit te spelen hebben we checks & balances en transparantie ingebouwd. Nu ga ik aan de koffie, met Ibu en Alim.